Sztuka abstrakcyjna (abstrakcjonizm)

Sztuka abstrakcyjna, także sztuka nieprzedstawiająca, sztuka niefiguratywna, sztuka bezprzedmiotowa, jako kierunek w sztuce abstrakcjonizm – termin określający sztukę, która nie przedstawia rozpoznawalnych przedmiotów występujących w świecie zewnętrznym, która odrywa się od obrazowego przedstawiania rzeczywistości. Występuje zwłaszcza jako abstrakcjonizm, rozumiany jako kierunek w sztuce współczesnej, znana jest jednak także w formach sztuki dawnej. Linie, kształty, bryły, barwy, formy i układy plastyczne tworzące dzieło sztuki abstrakcyjnej konstytuują je jako autonomiczną, odrębną rzeczywistość – abstrakcja rozumiana jest tu jako oderwanie się od treści i form o charakterze imitacyjnym, naśladującym rzeczywistość.

Termin obejmuje więc te dzieła sztuki, które nie przedstawiają natury i nie wykazują podobieństwa do niej. Dzieło sztuki nie musi niczego pokazywać, naśladować i opisywać, zrywa się z arystotelesowską ideą mimesis. W sztuce abstrakcyjnej nie tylko nie występuje naśladownictwo, ale także nie ma w niej odwołania do sfery symbolicznej – świata treści i znaczeń. Celem dzieła sztuki jest już samo autonomiczne uporządkowanie form, brył, linii, barw, płaszczyzn i faktur. Stosunkowo rzadko pojęcie sztuki abstrakcyjnej odnosi się do literatury, w której podstawowym materiałem twórczym jest słowo, a więc z natury rzeczy jednostka treści (zobacz: poezja abstrakcyjna). Częściej występuje w terminologii muzycznej, w której odnosi się głównie do muzyki absolutnej. Szeroko do doświadczeń sztuki abstrakcyjnej (przede wszystkim dlatego, że główną rolę odgrywa w nim ekspresja wizualna) nawiązuje film abstrakcyjny.

Abstrakcjonizm: prekursorzy i początki nowego kierunku w sztuce współczesnej

Tendencje do odchodzenia od figuratywnego przedstawiania rzeczywistości obecne były we wszystkich okresach w dziejach historii sztuki, w bardzo wielu środowiskach artystycznych, w wielu kulturach (m.in. w sztuce prehistorycznej, arabskiej, chińskiej i indyjskiej). Dopiero w XX wieku sztuka abstrakcyjna stała się odrębnym nurtem sztuki, w dodatku jednym z najważniejszych w sztuce współczesnej (abstrakcjonizm). Pojawienie się sztuki abstrakcyjnej około 1910 roku stanowiło konsekwencję trwającego już wcześniej w malarstwie i rzeźbie odwrotu od wątków tematycznych. Dewaluacja tematu pojawiła się już w sztuce impresjonistycznej, które przeciwstawiały się reprezentowanemu przez akademizm naciskowi na wzniosłość treści. Jeszcze bardziej wyraźnym zerwaniem z tematyzmem w sztuce był kubizm. Bardziej już skonkretyzowanych początków sztuki abstrakcyjnej dopatrywać się można w twórczości belgijskiego malarza i architekta Henry’ego van de Velde (pastel Abstrakcja, ok. 1893) oraz w kompozycjach litewskiego malarza Mikalojusa Čiurlionisa z pierwszych lat XX wieku. Henry van de Velde jako pierwszy głosił idee funkcjonalizmu w architekturze. Čiurlionis, wiele lat mieszkający w Polsce, był także wybitnym kompozytorem.

Pierwszym w pełni świadomym przedstawicielem sztuki abstrakcyjnej był Wassily Kandinsky, uważany za ojca abstrakcjonizmu. W 1910 roku stworzył on w Monachium akwarelę (Akwarela abstrakcyjna), w której pominął wszelkie odniesienia do świata rzeczywistego. Rok 1910 uznaje się często za symboliczną datę narodzin sztuki abstrakcyjnej. Kandinsky jest twórcą nie tylko pierwszych dzieł sztuki abstrakcyjnej, powstających w okresie monachijskim, ale także twórcą jej podstaw teoretycznych. Sformułował je w wydanej 1912 roku pracy Über das Geistige in der Kunst (O duchowości w sztuce), mającej charakter manifestu abstrakcjonizmu. Stanowi ona jeden z najważniejszych odnoszących się do sztuki tekstów teoretycznych w XX wieku.

Pionierami sztuki abstrakcyjnej byli także Kazimierz Malewicz, Piet Mondrian i Michaił Ławrionow. Pierwsza na świecie stała ekspozycja sztuki abstrakcyjnej odbyła się w 1925 roku w Hanowerze (druga odbyła się w Łodzi w 1931 roku). W 1925 odbyła się natomiast w Paryżu pierwsza międzynarodowa wystawa sztuki abstrakcyjnej – zatytułowana L’art d’aujourd’hui. W 1929 powstał ruch Cercle et Carre. W 1931 ugrupowanie Abstraction-Création.

Sztuka abstrakcyjna – kierunki, nurty, przedstawiciele

Abstrakcja organiczna i abstrakcja geometryczna

Sztuka abstrakcyjna wykazuje znaczne zróżnicowanie rozwojowe i znaczne zróżnicowanie formalne. Operować może formami geometrycznymi, ale także formami ekspresywnymi. Pierwsze z nich mają charakter zobiektywizowany i konstrukcyjny, drugie – liryczny i zsubiektywizowany. Dlatego też w rozwoju historycznym sztuki abstrakcyjnej wyodrębniły się dwa główne nurty: abstrakcja geometryczna i abstrakcja organiczna. Niekiedy wyróżnia się także trzeci kierunek, znany jako abstrakcja absolutna lub abstrakcja czysta, która stara się nie wyrażać niczego, wyzbyć się jednocześnie wyrazu intelektualnego i emocjonalnego.

Abstrakcja geometryczna polegająca na operowaniu różnymi figurami i bryłami geometrycznymi. Jest zazwyczaj efektem poszukiwań intelektualnych artystów, dzieła tego nurtu poddane są sztywnym regułom kompozycji, przedstawiają natomiast świat form elementarnych. Przynależą do niej op-art, neoplastycyzm, suprematyzm, konstruktywizm, unizm. Zapoczątkowała ją intelektualna sztuka Pieta Mondriana oraz ruch De Stijl.

Abstrakcja organiczna stosuje formy niezgeometryzowane, nieregularne, zbliżone do form organicznych. W zależności od kontekstu treściowego, stosuje się także zbliżone terminy “abstrakcja ekspresyjna” i “ekspresja liryczna”. Te nurty sztuki abstrakcyjnej nie mają charakteru intelektualnego, stanowią wyraz indywidualnych emocji, są wyrazem bezpośredniej ekspresji artystycznej, zapisem intuicji twórczej i wrażliwości artystycznej. Prócz form organicznych operują także formami kaligraficznymi i amorficznymi. W nurcie abstrakcji organicznej pozostaje twórczość Kandinsky’ego, action painting oraz taszyzm i informel (art informel).

Kandinsky – wczesna sztuka abstrakcyjna

Wassily Kandinsky, malarz pochodzenia rosyjskiego, “ojciec sztuki abstrakcyjnej”, od 1908 roku mieszkał w Monachium. Współtworzył tam grupę artystyczną Der Blaue Reiter (wcześniej także grupy Die Phalanx i Neue Künstlervereinigung), był głównym teoretykiem wczesnej sztuki abstrakcyjnej. Po wybuchu I wojny światowej na wiele lat wyjechał do Rosji, odchodząc od abstrakcjonizmu rozumianego jako wyraz duchowości na rzecz dyscypliny formalnej konstruktywizmu i suprematyzmu. W 1921 roku powrócił jednak do Niemiec, gdzie wykładał w uczelni artystycznej Bauhaus i współtworzył grupę Die Blaue Vier.

Der Blaue Reiter

Jedną z pierwszych grup artystów tworzących sztukę abstrakcyjną było powstałe w Monachium około 1911 roku ugrupowanie Der Blaue Reiter. Należał do niego Kandinsky, a także Franz Marc, August Macke i Paul Klee. Program grupy, prócz prac Kandinsky’ego i manifestów innych teoretyków wyrażany także w almanachu “Der Blaue Reiter”, zakładał nawiązanie do sztuki ludów pierwotnych i aktywności artystycznej dzieci, podkreślał znaczenie koloru i formy, nakazywał zwrot od rzeczywistości zmysłowej do rzeczywistości duchowej. Jak większość wczesnych nurtów sztuki abstrakcyjnej, należał od do nurtu abstrakcji ekspresyjnej.

Kubizm, orfizm, puryzm

W sztuce francuskiej pierwsi przedstawiciele sztuki abstrakcyjnej byli przeważnie zarazem reprezentantami kubizmu i orfizmu – kubiści dystansowali się jednak do abstrakcjonizmu niemieckiego, rozumianego jako kierunek w sztuce. W kubizmie widoczna jest jeszcze silnie przedmiotowość, orfizm natomiast nakazywał zwrot ku “malarstwu czystemu” i formalnemu ascetyzmowi. Bliski kubizmowi był puryzm, którego przedstawiciele (podobnie przedstawiciele orfizmu) starali się jednak uprawiać “sztukę czystą”, pozbawioną zawiłości i symboliki. Reprezentanci puryzmu interesowali się zwykłością przedmiotów, wywarli znaczny wpływ na rozwój sztuki użytkowej i architektury.

Łuczyzm, abstrakcjonizm rosyjski

Wczesny abstrakcjonizm w sztuce rosyjskiej to łuczyzm (także rajonizm, raizm). Jego głównymi przedstawicielami byli Michaił Ławrionow i Natalia Gonczarowa. Obrazy łuczystów odznaczały się świetlistością, typowe były dla nich smugi różnorodnie rozłożonych kolorów.

Inni przedstawiciele wczesnego abstrakcjonizmu. Section d’Or

Pionierem abstrakcjonizmu był wymieniony już Mikalojus Čiurlionis. W sztuce czeskiej wczesnym reprezentantem abstrakcjonizmu był František Kupka. Hans Arp, francuski malarz pochodzenia niemieckiego, przyczynił się także do powstania dadaizmu i surrealizmu. Reprezentantami sztuki abstrakcyjnej było także wielu członków ugrupowania Section d’Or (“Złoty podział”), założonego w Paryżu w 1912 roku. Poszukiwali oni w fizyce optycznej nowych rozwiązań artystycznych dla zagadnień światła i barwy.

Rozwój abstrakcji geometrycznej

W okresie międzywojennym, w odróżnieniu od wczesnych prądów abstrakcjonizmu, dominowała w sztuce abstrakcja geometryczna. Wywodziła się ona z intelektualnego malarstwa Pieta Mondriana. Z Mondrianem wiąże się ugrupowanie artystyczne De Stijl oraz neoplastycyzm, który w zasadzie nie jest ruchem artystycznym, ale odpowiadającą mu teorią sztuki.

Piet Mondrian, holenderski malarz i teoretyk sztuki, uchodzić może za twórcę abstrakcji geometrycznej. Do abstrakcjonizmu dochodził stopniowo, wychodząc od pejzażu impresjonistycznego i malarskiego studium drzew. Schematy zaczerpnięte z natury pozbawiał stopniowo przypadkowości barwy i kształtu, dochodząc do zgeometryzowanych kształtów i użycia tylko trzech barw zasadniczych,  tzw. “niekolorów”. Niekolory to czerń, biel i szarość.

De Stijl

Reprezentantami grupy De Stijl byli, prócz Mondriana, jej współzałożyciel Theo van Doesburg, malarz Gino Severini, rzeźbiarz Georges Vantongerloo oraz architekci: Jacobus Oud i Gerrit Rietveld. Następnie przystąpili do niej także Hans Arp, Constantin Brâncuși, Cornelis van Esteren, František Kupka, El Lissitzky oraz Man Ray. Malarze rozwijali abstrakcję geometryczną, dla której podbudową teoretyczną buł neoplastycyzm, architekci natomiast konstruktywizm i funkcjonalizm. Głównym ośrodkiem ruchu była początkowo Lejda, następnie Paryż. Grupa rozpadła się w 1931 roku.

Neoplastycyzm. Sztuka abstrakcyjna w Holandii

Neoplastycyzm stanowił podbudowę teoretyczną i programową grupy De Stijl, prócz Mondriana rozwijał go przede wszystkim van Doesburg. Genetycznie wywodził się z kubizmu. Stwierdzał on zachodzący we współczesności odwrót od myślenia przedmiotowego ku abstrakcji. Zestawienie pionu i poziomu, dwóch kierunków linearnych, obrazowało w neoplastycyzmie prawa rządzące światem fizycznym. Pogląd ten stanowi wyraz obecnej w nim ogólniejszej tendencji do wyrażania prawdziwej, wewnętrznej struktury rzeczywistości, różnej od zewnętrznego świata przedmiotów. Kolory zasadnicze wyrażały grę barwną, kolory neutralne (“niekolory”) wyrażały przestrzeń.

Kazimierz Malewicz. Suprematyzm

Na początku lat 20. rosyjska sztuka nowoczesna rozwijała się stosunkowo swobodnie, później jej rozwój uległ stłumieniu (oskarżenia o “formalizm”), w tym także brutalnym represjom. Główne kierunki abstrakcjonizmu rosyjskiego lat 20. to konstruktywizm i suprematyzm.

Głównym przedstawicielem suprematyzmu był Kazimierz Malewicz, który wywarł znaczny wpływ także na konstruktywizm rosyjski. Podstawą teoretyczną suprematyzmu była supremacja czystego odczucia nad środowiskiem, w którym odczucie to powstaje. Realizacją artystyczną tej idei były kompozycje abstrakcyjne składające się z figur geometrycznych, np. kompozycja Czarny kwadrat na białym tle z 1915 roku. Suprematyzm samookreślał się jako najbardziej radykalny spośród nurtów sztuki abstrakcyjnej. Odrzucał wszelkie elementy ikonograficzne i przedstawieniowe. Linię prostą i kwadrat, kształty nie występujące w przyrodzie, uznawał za symbol zwycięstwa człowieczeństwa nad chaosem. Pod koniec życia Malewicz, izolowany od życia artystycznego, powrócił do sztuki figuralnej.

Inni abstrakcjoniści rosyjscy. Konstruktywizm

Inni abstrakcjoniści rosyjscy okresu międzywojennego to m.in. Władimir Tatlin i Aleksandr Rodczenko. Tatlin był założycielem rosyjskiego odgałęzienia konstruktywizmu. Tworzył kompozycje przestrzenne, jego fascynacja nowoczesną techniką określana jest jako “romantyzm maszynowy”. Przedstawicielem konstruktywizmu, związanym z grupą LEF, był także Rodczenko, który tworzył pokrewne suprematyzmowi kompozycje przestrzenne, a także pracował nad problematyką sztuki kinetycznej (ruchome elementy wprowadzające element zmienności). Innym znanym abstrakcjonistą rosyjskim był El Lissitzky, przedstawiciel suprematyzmu o konstruktywizmu, u którego jednak kompozycje złożone z form geometrycznych nabierały łatwych do odczytania treści symbolicznych (prouny).

Bauhaus

Bauhaus to nie tylko kierunek w sztuce, ale też uczelnia artystyczna – funkcjonowała ona w Niemczech w okresie międzywojennym, do przejęcia władzy przez Hitlera. Kojarzona głównie z architekturą, wywarła jednak także znaczny wpływ na rozwój sztuk plastycznych, a przede wszystkim sztuki użytkowej. Z abstrakcjonizmem w malarstwie łączyło go przede wszystkim zainteresowanie geometryczną formą dzieła. Jest to abstrakcjonizm pozbawiony emocji (odległy od abstrakcji ekspresjonistycznej), zainteresowany funkcjonalnymi układami linii i brył.

Cercle et Carré. Abstraction-Création

Cercle et Carré oraz Abstraction-Création to główne grupy artystyczne abstrakcjonizmu francuskiego w okresie międzywojennym. Grupa Cercle et Carré (“Koło i Kwadrat”) powstała w Paryżu w 1930 roku. Stanowiła reakcję przeciw surrealizmowi i ekspresjonizmowi, głosiła hasła abstrakcji geometrycznej i konstruktywistycznej. W jej skład wchodziło kilkudziesięciu malarzy, rzeźbiarzy i architektów, reprezentujących bardzo zróżnicowane tendencje artystyczne.

Grupa Abstraction-Création stanowiła kontynuację Cercle et Carré. Także w niej dominowali reprezentanci abstrakcji geometrycznej. Kładła ona nacisk na swobodę artystyczną, nieograniczoną wolność artysty.

Rzeźba abstrakcyjna w okresie międzywojennym

W rzeźbie abstrakcyjnej okresu międzywojennego, podobnie jak w całej sztuce abstrakcyjnej, zaobserwować można dwie główne tendencje. Pierwsza miała charakter konstruktywistyczny. Reprezentowali ją Antoine Pevsner i Naum Gabo. Pevsner, artysta rosyjski (także malarz) reprezentował linearyzm, jego konstrukcje abstrakcyjne stanowią układy przenikających się linii i płaszczyzn. Naum Gabo, brat Antoine’a (właściwe nazwisko: Naum Pevsner) był jednym z inicjatorów konstruktywizmu i rzeźby kinetycznej,

Druga miała charakter organiczny, opierała się często na stopniowym upraszczaniu figury ludzkiej. Tendencję tę reprezentowali Constantin Brâncuși, Hans Arp i Henry Moore.

Sztuka abstrakcyjna po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej nastąpił bardzo żywiołowy rozwój sztuki abstrakcyjnej, szczególnie w sztuce amerykańskiej. Głównym ośrodkiem sztuki abstrakcyjnej stał się Nowy Jork. Inspiracją staje się sztuka ludów pierwotnych i prymitywistów. Występuje dążenie do integracji różnych sztuk plastycznych, rzeźby, architektury i malarstwa. Inspiracją abstrakcjonistów staje się także sztuka Wschodu, szczególnie kaligrafia chińska. Mniejsze znaczenie ma abstrakcja geometryczna, dominować zaczyna abstrakcjonizm typu ekspresjonistycznego, w którym liczy się najbardziej swobodna ekspresja twórcza, realizowana formalnie jako gra form i plam barwnych.

Ekspresjonizm abstrakcyjny. Sztuka abstrakcyjna w drugiej połowie XX wieku

Główne nurty sztuki abstrakcyjnej drugiej połowy XX wieku określa się łącznie jako ekspresjonizm abstrakcyjny. Należą do nich taszyzm, informel, action painting – prądy te przenikają się wzajemnie, niekiedy są synonimami. Mniej ekspresjonistyczny charakter ma abstrakcja chromatyczna. Rozwój ekspresjonizmu abstrakcyjnego w Stanach Zjednoczonych wiąże się z przybyciem do tego kraju jeszcze przed II wojną światową, w związku z wydarzeniami politycznymi, wielu artystów europejskich. Należeli do nich np. malarz pochodzenia niemieckiego Hans Hofmann i armeńskiego Ashile Gorky.

Inaczej niż abstrakcjonizm przedwojenny, ekspresjonizm abstrakcyjny nie stał w opozycji do surrealizmu – przejął z niego techniki malarstwa automatycznego i zamiłowanie do eksperymentu. Jeszcze silniejsze były jego związki z ekspresjonizmem, można wręcz uznać go za sui generis syntezę ekspresjonizmu i abstrakcjonizmu: w powojennej sztuce abstrakcyjnej forma artystyczna jest traktowana przede wszystkim jako środek ekspresji emocjonalnej.

Do przedstawicieli ekspresjonizmu abstrakcyjnego należą m.in. Jackson Pollock, Robert Motherwell,  Lee Krasner, Clyfford Still, Franz Kline, Willem de Kooning.

Action Painting

Zobacz więcej w osobnym artykule: Action Painting.

Action Painting, określany także jako “malarstwo gestu” (“malarstwo akcji“), to jeden z głównych nurtów ekspresjonizmu abstrakcyjnego, bliski taszyzmowi. Techniki malarskie Action Painting obejmują intuicyjne, spontaniczne ruchy rąk i całego ciała. Jego głównymi reprezentantami byli Jackson Pollock i Willem de Kooning, rozwijał się głównie w latach 50. XX wieku. Wykorzystuje efekty przypadkowe, jak rozlewanie farby na płótnie. Za istotę sztuki uważa się tu nie samo dzieło, ale proces twórczy. Podobny charakter ma all-over painting, jedna z koncepcji teoretycznych Pollocka.

Informel. Abstrakcjonizm amerykański

Informel” (także “art informel”) to kierunek łączący się silnie z taszyzmem (taszyzm uznaje się często za synonim informelu, ewentualnie za jego odmianę). Określa się tak równoległe wobec amerykańskiego abstrakcjonizmu ekspresjonistycznego nurty w malarstwie europejskim. Także ten kierunek w sztuce cechowała niechęć do rygorów kompozycyjnych oraz ekspresja w stosowaniu plam barwnych i kształtów geometrycznych. Główni przedstawiciele informelu to Wols (Alfred Schulze), Hans Hartung,

Strukturalizm reprezentował Antoni Tapies (malarstwo materyczne). Abstrakcja impresyjna to kierunek, który reprezentowali Jean Bazaine i Roger Bissière. Sztuka Bazaine’a koncentruje się na oddawaniu uczuć i wrażeń (impresji). Abstrakcję romantyczno-magiczną reprezentowali Willi Baumeister i Jean Dubuffet. Dubuffet inspirował się twórczością dzieci, ludzi chorych psychicznie, sztuką nieprofesjonalną.

Innymi przedstawicielami sztuki abstrakcyjnej omawianego okresu, do lat 60., byli m.in. Mark Tobey, Pierre Soulages, Mark Rothko, Maria Helena Vieira da Silva (najwybitniejsza portugalska artystka współczesna).

Taszyzm. Sztuka abstrakcyjna Europy w drugiej połowie XX wieku

Termin “taszyzm” obejmuje wiele nurtów sztuki abstrakcyjnej, głównie lat 50. Definiuje się go jako synonim informelu lub jako jego odmianę. Nazwa pochodzi od francuskiego słowa tache, oznaczającego plamę farby. Istotą taszyzmu, kierunku słabo zdefiniowanego, a przy tym bogato i różnorodnie reprezentowanego, wydają się właśnie techniki malarskie – użycie plam barwnych nakładanych za pomocą agresywnych,  ekspresyjnych pociągnięć pędzlem.

Abstrakcjonizm lat 60.

Sztuka abstrakcyjna lat 60. przynosi odwrót od tendencji ekspresjonistycznych i powrót do tendencji geometrycznych. Do głównych nurtów sztuki abstrakcyjnej tego okresu należą minimal art (minimalizm), op-art i sztuka kinetyczna.

Minimal art

Minimalizm (minimal art, minimalism) podkreśla nie tylko maksymalną prostotę dzieła połączoną z precyzją wykonania, ale też jedność formy dzieła z jego podłożem. Jest to więc kierunek w sztuce o charakterze formalistycznym. Do jego głównych przedstawicieli minimalizmu należą Sol LeWitt, Robert Morris, Donald Judd, Kenneth Noland i Frank Stella.

Op-art. Sztuka abstrakcyjna oparta na efektach optycznych

Op-art, czyli “sztuka optyczna”, wizualizm, to kierunek w sztuce nie dążący do oddziaływania na intelekt i emocje odbiorców, ale dążący do osiągnięcia abstrakcyjnych efektów optycznych. Należą do nich złudzenia optyczne, złudzenia dynamiki  (iluzja ruchu), efekty świetlne i fakturalne.

Sztuka kinetyczna. Sztuka abstrakcyjna oparta na ruchu

Podobnie jak op-art, sztuka kinetyczna jest kierunkiem o nastawieniu formalistycznym, główną rolę odgrywają tu jednak nie efekty optyczne, ale dynamika ruchowa, mobilność dzieła i jego elementów. Dzieła sztuki skonstruowane są w ten sposób, że w wyniku działań mechanicznych, właściwości tworzywa, a nawet działań widzów, następuje zmiana wyglądu lub położenia dzieła.

Rzeźba abstrakcyjna w okresie powojennym

W rzeźbie abstrakcyjnej okresu powojennego obecne były oba główne nurty sztuki abstrakcyjnej, ekspresyjny i geometryczny, przy czym jednak przeważał nurt ekspresyjny. Dla ekspresyjnego, romantycznego, organicznego nurtu rzeźby najbardziej istotna była faktura tworzywa. Reprezentują go m.in. Theodore Roszak i David Smith.

Nurt geometryczny wiąże się z omówioną wyżej sztuką kinetyczną. Głównymi reprezentantami rzeźby kinetycznej są Nicolas Schöffer i Jean Tinguely.

Polska sztuka abstrakcyjna

Abstrakcjonizm w sztuce polskiej rozwijał się w obrębie awangardowych ruchów artystycznych już w okresie międzywojennym, stała wystawa sztuki abstrakcyjnej, która odbyła się w 1931 roku w Łodzi była drugą zorganizowaną na świecie. Reprezentowały ją ugrupowania artystyczne Blok, Praesens i artyści rewolucyjni. Do głównych abstrakcjonistów polskich okresu międzywoejnnego należeli Henryk Berlewi, Karol Hiller, rzeźbiarka Katarzyna Kobro, Maria Jarema, Henryk Stażewski, Jonasz Stern, Władysław Strzemiński i Mieczysław Szczuka. Indywidualną koncepcję sztuki abstrakcyjnej, unizm, stworzył malarz Władysław Strzemiński (praca Unizm w malarstwie, 1928).

Po II wojnie światowej (prócz kilku pierwszych lat stosunkowej swobody artystycznej) sztuka abstrakcyjna była w Polsce zakazana, aż do 1956 roku. Następnie pojawili się nowi artyści, jak Zbigniew Dłubak, Tadeusz Kantor i Andrzej Wróblewski. Od lat 60., podobnie jak w sztuce całej Europy, w polskiej sztuce abstrakcyjnej dominowały formy wizualne i i kinetyczne. Wróblewski tworzył kompozycje złożone z kształtów geometrycznych, które miały charakter metafory (Ukrzesłowienie). Tadeusz Kantor należy do najbardziej znanych artystów polskich. Był także reżyserem teatralnym, twórcą teatru Cricot II. Przeszedł wiele etapów rozwoju artystycznego, łącząc taszyzm, malarstwo metaforyczne i malarstwo akcji. Był pierwszym polskim autorem happeningów.

Abstrakcjonizm (sztuka abstrakcyjna): Bibliografia

Podstawowa literatura przedmiotu dotycząca sztuki abstrakcyjnej:

• Cor Blok, Geschichte der abstrakten Kunst, Köln 1975.
• Leonard Brooks, Painting and Understanding Abstract Art, 1964.
• Adam Kotula, Piotr Krakowski, Sztuka abstrakcyjna, 1973.
• Irving Sandler, The Triumph of American Painting. A History of Abstract Expressionism, 1970.
• Michel Seuphor, L’Art abstrait, t. 1–4, 1971–74.

Frazy: malarstwo abstrakcyjne, abstrakcja sztuka.