John Bale

John Bale, 1495-1565 – angielski dramaturg, historyk i pamflecista. Duchowny protestancki, anglikański biskup Ossory (wcześniej karmelita). Jako żarliwy propagator reformacji traktował scenę teatralną jako środek rozpowszechniania swoich poglądów religijnych. Podobnie traktował także prozę nieartystyczną – tu ma wielkie osiągnięcia, gdyż był pierwszym ważnym historykiem literatury angielskiej. Jego “Król Jan”, mimo cech moralitetu średniowiecznego, uchodzi za pierwszy angielski dramat historyczny. Forma łacińska imienia: Johannes Baleus.

John Bale: Biografia

Jon Bale urodził się 21 listopada 1495 roku w Cove w hrabstwie Suffolk. Jego rodzicami byli Henry i Margaret Bale. Od dwunastego roku życia kształcił się w konwencie karmelitańskim w Norwich, przygotowując się do stanu kapłańskiego. Następnie studiował na Uniwersytecie w Cambridge. W 1529 został bakałarzem teologii, pięć lat później doktorem teologii. Wstąpił do zakonu karmelitów, w różnych okresach był nawet przeorem w Maldon, Doncaster i Ipswich.

Około 1533 (1537, według różnych źródeł) porzucił jednak katolicyzm, przeniósł się do Londynu i zawarł małżeństwo. Następnie został protestanckim proboszczem w Thorndon w hrabstwie Suffolk.

Nie tylko przekonania religijne, ale też awanturnicze usposobienie ściągnęły na niego prześladowania, był nawet krótko uwięziony. Z tego powodu w latach 1540-1548 oraz 1553-1558 (do wstąpienia na tron Elżbiety I) mieszkał w Europie kontynentalnej. Bliskim przyjacielem Bale’a był Thomas Cromwell, stracony za rządów królowej Marii, co także było przyczyną, dla której pisarz nie był mile widziany w Anglii. W 1542 roku zakazano rozpowszechniania w Anglii jego pism.

Podczas pierwszego powrotu do Anglii, za panowania Edwarda I, został biskupem Ossory w Irlandii. Wydarzenie to upamiętnił nawet dziełkiem Vocacyon of John Bale to the Byshopperycke of Ossorie. Katolicki lud Irlandii, dla którego był okrutnym prześladowcą, darzył go wielką nienawiścią. Od 1560, już za czasów Elżbiety I, był duchownym przy katedrze w Canterbury.

Zmarł w listopadzie 1563 roku w Canterbury.

John Bale: Twórczość

Twórczość Bale’a jest obfita, obejmuje ponad 85 tytułów. Charakteryzuje ją temperament polemiczny, a wręcz agresywność (co przejawiało się także w życiu pisarza) oraz pewien zmysł satyryczny – choć jest to satyra grubiańska i chropawa, niekiedy wręcz ordynarna. Niektóre utwory religijne Bale’a wciąż cieszą się popularnością wśród protestantów i wciąż są drukowane.

Z twórczości dramaturgicznej Bale’a dochowało się do naszych czasów tylko pięć utworów. Obejmuje ona dramaty o charakterze alegorycznym i polemicznym, propagujące idee reformacji protestanckiej. Nie są znane daty powstania utworów, pisane były one zapewne na początku lat 30. XVI wieku.

Najbardziej znany dramat Bale’a, King John (“Król Jan”, zapisywane Kynge Johan), powstał prawdopodobnie z ok. 1535 roku. Podobnie jak pozostałe sztuki Bale’a, ma on jeszcze wiele cech średniowiecznego interludium lub moralitetu. Historia Anglii ukazana została tu bardziej jako alegoria, niż jako opowieść o losach i wahaniach wewnętrznych jednostki.  Z drugiej strony widać tu także wiele podobieństw z dramatem historycznym Szekspira Król Jan. Sztukę tę określić można wręcz jako przejście od alegorycznego dramatu średniowiecznego do nowożytnego dramatu historycznego. Podkreśla ona osobistą odpowiedzialność monarchy za życie religijne kraju, co oczywiście było jedną z centralnych idei anglikanizmu.

Ważnym dziełem dotyczącym historii literatury jest Illustrium maioris Brittaniae scriptorum summarium (zapisywane też Illustrium maioris Brittaniae scriptorum itp., “Katalog sławnych pisarzy Wielkiej Brytanii”). To dość ambitne dzieło, mimo wielu niedokładności, określić można jako pierwszą angielską bibliografię literacką, czy nawet pierwszą historię literatury angielskiej. Ma ono formę ułożonego chronologicznie katalogu pisarzy i ich dzieł.

Istotne jest szczególnie ze względów dokumentalnych, opiera się bowiem na wielu dokumentach i innych tekstach, które później zaginęły. Z tego względu stanowi nieodzowne narzędzie badacza literatury angielskiej późnego średniowiecza i wczesnej dynastii Tudorów. Opisuje wiele utworów, które nie dotrwały do naszych czasów ze względu na niszczenie klasztorów i bibliotek przez króla Henryka VIII. Jego znacznie poszerzoną wersją jest Scriptorum illustrium majoris Britanniae catalogus z lat 1557-1559 (istnieje reprint z 1977 roku). Ważną pracą historycznoliteracką jest także, do 1902 roku pozostający w manuskrypcie, Index Britanniae scriptorum quos collegit J. Baleus. W 1902 pracę tę opublikowali Reginald Lane Poole i Mary Bateson.

Bale był także autorem historii karmelitów angielskich, Anglorum Heliades, ukończonej w 1539 roku. Współautorem tej pracy był John Leland. Powstała ona w okresie przejściowym między częściowym i pełnym porzuceniem katolicyzmu. Praca ta jest dobrze oceniana przez współczesnych historyków (m.in. May McKisack).

Podczas pobytu w Europie Bale pisał komentarze do The Examination Anne Askew. Manuskrypt tego dzieła potajemnie wywiózł z Anglii.

Bibliografia

Główne prace poświęcone życiu i twórczości Johna Bale’a to:

• Honor Cecilia McCusker, John Bale. Dramatist and Antiquary, 1942, przedruk 1971.
• Leslie P. Fairfield, John Bale. Mythmaker for the English Reformation, 1976.
• Peter Happe, John Bale, 1996.