Harley Granville-Barker

Harley Granville-Barker (nazwisko zapisywane też Harley Granville Barker), 1877-1846 – angielski dramaturg, aktor, producent i reżyser teatralny. Jedna z czołowych postaci teatru brytyjskiego w XX wieku, kluczowa postać teatru ery edwardiańskiej. Tak jego produkcje teatralne, jak i działalność krytyczna (zwłaszcza dotycząca twórczości Szekspira) wywarły głęboki wpływ na teatr XX wieku. Działalność Granville-Barkera, tak jako reżysera, jak i jako producenta, krytyka teatralnego i pisarza zmierzała do odrodzenia brytyjskiej sceny narodowej. Miała być ona niezależna, otwarta na eksperymenty, nowatorska w formie, śmiała w treści. Tendencje te są bliskie twórczości G.B. Shawa, zwłaszcza w odniesieniu do poruszanej szeroko także w twórczości Granville-Barkera tematyki społeczno-politycznej i obyczajowej.

(W literaturze spotyka się często zapis “Granville Barker”. “Granville” nie jest tu jednak imieniem, ale stanowiącą dodatek do nazwiska ojca, Barker, częścią nazwiska matki, Bozzi-Granville. Tę formę nazwiska Harley Granville-Barker przyjął jako pisarz, gdyż brzmiała bardziej finezyjnie).

Harley Granville-Barker: Biografia i działalność artystyczna

Urodził się 25 listopada 1877 roku w Londynie, w dzielnicy Kenington. Jego rodzicami byli architekt Albert James Barker i Mary Elizabeth Bozzi-Granville Barker. Matka często występowała na scenie, jako aktorka i imitatorka śpiewu ptaków. Zaczął się uczyć zawodu aktora już w wieku 13 lat, a dwa lata później po raz pierwszy wystąpił w Londynie. Jego edukacja szkolna była bardzo ograniczona, rodzice zachęcali go natomiast do podjęcia kariery teatralnej. Pozwalali mu też na częste wizyty w teatrach Londynu.

W tak młodym wieku występował od 1891 roku jako aktor w sztukach szekspirowskich: w działających głównie na prowincji zespołach aktorskich, którymi kierował Ben Greet oraz w Elizabethan Stage Society (Towarzystwo Sceny Elżbietańskiej), którym kierował William Poel. Stronił natomiast od repertuaru typowego dla West Endu.

Od 1900 roku współpracował z teatrem The Stage Society. The Stage Society wystawiało dla swoich członków i gości sztuki G.B. Shawa, co nie było możliwe publicznie ze względu na cenzurę. Harley Granville-Barker reżyserował je, a także brał w nich udział jako aktor, co rozpoczęło jego wieloletnią współpracę z Shawem. The Stage Society wystawiło też (1900) pierwszą własną sztukę Granville-Barkera, The Marrying of Ann Leete.

 Następnie prowadził  w latach 1904-1906 Royal Court Theatre i w latach 1912-1914 Savoy Theatre. Jego współpracownikiem był w tym okresie John Eugene Vedrenne. W Court Theatre zapoznał publiczność brytyjską z dziełami pisarzy takich jak Maurice Maeterlinck, Henryk Ibsen, John Galsworthy i John Masefield, wystawiano tam także przedstawienia oparte na przekładach z greki Gilberta Murraya (Gilbert Murray przyczynił się znacznie do odrodzenia zainteresowania dramatem antycznym na scenie współczesnej). Wciąż propagował teatr Shawa, realizacje wczesnych sztuk Shawa przygotowane przez Granville-Barkera należą do jego największych osiągnięć. Kontynuował też swoje zainteresowanie Szekspirem. Główne role w sztukach reżyserowanych przez Granville-Barkera grała często jego żona, Lillah McCarthy. W Court Theatre wystawiono także kilka własnych sztuk Granville-Barkera.

Jego teatr szekspirowski miał charakter reformatorski, ale jednocześnie obecna jest w nim dążność do rekonstrukcji historycznego, oryginalnego charakteru przedstawień ery elżbietańskiej. Przejawia się to np. jako odejście od nieobecnego w teatrze elżbietańskim podziału na akty. Zrezygnował też z tradycyjnych dekoracji i XIX-wiecznego stylu deklamacyjnego, zamiast nich wprowadzając otwartą scenę i wypowiadane lekko i szybko kwestie. Taki charakter miały np. sławne produkcje sztuk Opowieść zimowa i Wieczór trzech króli w Savoy Theatre (1912-1914).

Szekspirem interesował się tak jako reżyser, jak i jako krytyk – w pismach krytycznych Granville-Barkera widoczne są podobne tendencje. Był on autorem wstępów do kolejnych tomów dramatów Szekspira (Prefaces to Shakespeare – 1927, 1930, 1937, 1945, w sumie w dwóch tomach), interpretujących je nowatorsko, nie tylko z punktu widzenia literaturoznawcy, ale przede wszystkim z punktu widzenia praktyki teatralnej. Napisał też książkę A Companion to Shakespeare Studies (1934). W sumie stał się w okresie międzywojennym jednym z czołowych interpretatorów Szekspira, a jego metoda interpetacji dramatów szekspirowskich tak jako dzieła literackiego, jak i jako dzieła scenicznego ukonstytuowała cały nowy prąd w późniejszej krytyce teatralnej.

W czasie I wojny światowej służył w Czerwonym Krzyżu. Po wojnie wycofał się w pewnej mierze z czynnego życia artystycznego, nie odpowiadała mu panująca wtedy w życiu teatralnym atmosfera. Pełnił jednak wiele ważnych dla życia teatralnego funkcji instytucjonalnych, m.in. był dyrektorem British Drama League. Wraz z drugą żoną, Helen Huntington, która pomagała mu w opracowaniu wstępów do sztuk Szekspira oraz przekładów dramatów hiszpańskich, osiadł wtedy w  Paryżu. Został dyrektorem działającego przy Uniwersytecie Paryskim instytutu brytyjskiego. W 1940, wraz z wybuchem II wojny światowej, wyemigrował do Hiszpanii, a następnie do Stanów Zjednoczonych. W Stanach Zjednoczonych pracował dla British Information Services, a także wykładał na Harwardzie.

W 1946 roku powrócił do Paryża, gdzie zmarł 31 sierpnia 1946.

Ważnym dokumentem życia kulturalnego Wielkiej Brytanii i całej Europy jest wybór listów Granville-Barkera, wydany pod tytułem Granville-Barker and His Correspondents (1986).

Harley Granville-Barker: Dramaty

Duże znaczenie miała także własna twórczość dramaturgiczna Granville-Barkera, utrzymana w duchu realizmu. Przynależą do niej sztuki The Marrying of Anne Leete (1901), The Voysey Ingeritance (1905), Prunella (1906), The Waste (1907), The Madras House (1910), The Secret Life (1923). Obecny jest w nich typ znanej z twórczości Shawa dyskusji scenicznej, o tematyce politycznej, społecznej i obyczajowej. Dramaty Granville-Barkera są dziś rzadko wystawiane. Jego twórczość literacka uchodzić może dziś za nieco zapomnianą i zapewne ustępuje rangą aktywności reżyserskiej i aktorskiej, w epoce edwardiańskiej przyrównywano go jednak do Ibsena i George’a Mereditha. Krytycy współcześni postrzegają ją czasem jako nadmiernie intelektualną, zbyt introwertyczną, pozbawioną ekspresji – zwłaszcza emocjonalnej.

Sztuka The Marrying of Anne Leete wystawiona została w 1901 w Court Theatre, lecz napisana już w 1899. Opowiada ona o trudnościach, których doświadcza niezależna “nowa kobieta” w sztywnym społeczeństwie patriarchalnym.

Współautorem sztuki Prunella (Court Theratre), będącej rodzajem czarującej fantazji, był Laurence Housman.

Najbardziej znanym dramatem Granville-Barkera jest zapewne The Voysey Inheritance, zrealizowana w Court Theatre, w której wpływ Shawa jest szczególnie wyraźny.

Wiele kontrowersji wywołała sztuka The Waste (Court Theatre). Porusza ona problematykę aborcji i skandalu politycznego.Została zakazana przez cenzurę brytyjską. Bardzo wysoko cenił ją G.B. Shaw.

Bibliografia

• Dennis Kennedy, Granville Barker and the Dream of Theatre, 1985.
• C.B. Purdom, Harley Granville-Barker, 1955.
• Eric Salomon, A Secret Life. Harley Granville-Barker, 1984.