Egreta

Egreta, rzadziej także w formie egretka – rodzaj dekoracyjnego pióropusza, ozdoba z piór ptasich w formie kitki lub wachlarzyka. Egrety wykonuje się z długich, cennych i delikatnych piór ozdobnych. Początkowo wykonywano je z piór czaplich, następnie także z piór strusich lub piór rajskich ptaków. Wytwarzano je także z kamieni szlachetnych, ułożonych w rodzaj biżuteryjnej imitacji piór ptasich.

Egreta, rajer, sorgucz, kita, szkofia

Egreta wykonana z piór rajskich ptaków to rajer. Terminem tym określa się jednak ogólniej również inne pojedyncze pióra służące do ozdoby kapeluszy, niekoniecznie pochodzące od rajskich ptaków. W krajach Wschodu egretami zdobi się turbany i inne męskie nakrycia głowy, na Zachodzie natomiast zdobi się nimi głównie nakrycia głowy noszone przez kobiety. Wpinano je także do fryzur kobiecych. W modzie europejskiej popularne były szczególnie w drugiej połowie XVIII wieku, w czasach Marii Antoniny, oraz ponownie w pierwszej ćwierci XX wieku – przypinane zwłaszcza do kapeluszy, a także do modnych wtedy turbanów kobiecych.

W kulturze staropolskiej (sarmatyzm), na wzór wschodni, egrety nosili także mężczyźni – stanowiły one element nakryć głowy szlachty. Określano je terminem “sorgucz” (słowo pochodzenia tureckiego). Sorgucz występował szczególnie często jako element kołpaków i kołpako-koron. Zbliżony charakter mają też kita i szkofia (ozdoba męskich nakryć głowy w formie stylizowanego pióra orlego).

Inne znaczenia

Terminem “egreta” określa się także same pióra godowe czapli – ptaków z rodzaju Egretta, czapli białej (Ardea alba, według dawniejszej systematyki biologicznej gatunek ten występuje pod nazwą Egretta alba) – z których wyrabia się (współcześnie już rzadko) różnego rodzaju ozdoby piór i kapeluszy. Samo słowo pochodzi od francuskiego wyrazu aigrette [wymowa uproszczona: egret] – “czapla” (łaciński wyraz egretta nie jest pierwotną formą słowa, ale został utworzony na wzór wyrazu francuskiego).

Wyraz “egreta” może w ogólnym języku polskim oznaczać także każdego ptaka o śnieżnobiałym upierzeniu i ozdobnych piórach. Występować może również jako określenie metaforyczne, np. w polskim przekładzie dzieła Marcela Prousta W poszukiwaniu straconego czasu: “[…] widziałem Roberta de Saint-Loup zjawiającego się na wieczornej recepcji, gdzie byłem i ja, wznosił ruchem jakże jedwabistym głowę, nad którą dumnie powiewała złota egreta nieco wypierzonych włosów […]”.

W fizyce

Istnieje także osobne znaczenie tego słowa w fizyce. W fizyce nazywa się tak wyładowanie elektryczne o postaci niebieskiego wachlarzyka świetlnego, a więc w kształcie zbliżonym do egrety rozumianej jako ozdoba.

Zobacz też: agrafka (agrafa).