Aukcja

Aukcja – publiczna sprzedaż towarów w formie zorganizowanej, tak ruchomości jak i nieruchomości, w której nabywcą zostaje ta osoba, która zaoferuje najwyższą cenę. Przedmiotem aukcji mogą być wszystkie rodzaje towarów, najczęściej jednak są to towary o charakterze jednostkowym (dzieła sztuki, antyki, numizmaty, konie) lub niestandardowe towary masowe (futra, wyroby jubilerskie, a także produkty rynku rolnego).


Zobacz też: aukcja książek (aukcja bibliofilska).

Cena płacona za przedmiot sprzedany na aukcji jest zazwyczaj równa najwyższej przedstawionej ofercie (przyznanie podczas licytacji prawa własności osobie przebijającej ofertę to adiudykcja). Dolicza się jednak do niej także opłatę aukcyjną w różnej wysokości, wynoszącej zazwyczaj od kilku procent do nawet ponad 20 procent wylicytowanej ceny. Aby uczestniczyć w aukcji trzeba też często wnieść wadium, kwotę zabezpieczającą warunki umowy.

W przypadku większości aukcji potencjalni nabywcy mogą oglądać przed nią wystawiane na sprzedaż towary (np. w przypadku aukcji dzieł sztuki organizowane są przed właściwą aukcją wystawy, publikuje się też katalogi aukcyjne). Pozwala to potencjalnemu nabywcy ocenić jakość i wartość towaru. Racjonalne przygotowanie się do zakupu umożliwia także zapoznanie się z ceną wywoławczą i ceną minimalną, które z reguły podawane są przed aukcją. Jeśli przedstawiona przed aukcją cena minimalna nie zostanie w czasie jej trwania osiągnięta, licytowany przedmiot może nie zostać sprzedany.

Aukcje rozpatrywane mogą być nie tylko z perspektywy czysto ekonomicznej, ale także jako grupa praktyk społecznych. Procesy takie służą alokacji towarów poprzez wystawianie wielu różnych konkurencyjnych ofert. Aukcje mogą przybierać wiele różnych form, omówionych osobno w rozdziale Rodzaje aukcji. Zależą one od rodzaju wystawianych towarów, od przyjętej formy licytacji, ograniczeń w możliwości uczestniczenia w aukcji,

Aukcja to także dawna nazwa akcji. W dawniejszym języku polskim słowo “aukcja” oznaczać mogło również powiększenie, zwiększenie w sensie ogólnym. Takie samo znaczenie ma łaciński rzeczownik auctioauctionis, od którego pochodzi słowo polskie. Znaczenie takie obecne jest np. w terminie “aukcja wojska”.

Aukcja – rys historyczny

Najstarsze znane źródłom historycznym aukcje, opisane przez greckiego historyka Herodota, odbywały się już w starożytnej Mezopotamii. Co ciekawe, były to aukcje, na których sprzedawano kobiety na żony. W starożytnym Rzymie szczególnie popularne były aukcje łupów wojennych (spolia), znane pod nazwą sub hasta (“pod włócznią”). Tak w starożytnej Grecji, jak i w starożytnym Rzymie bardzo popularne były aukcje niewolników (niewolników sprzedawano na aukcjach także później, np. w Stanach Zjednoczonych i Brazylii). Już w tych wczesnych aukcjach ujawnia się opisana niżej typowa dla towarów sprzedawanych na aukcjach niejednoznaczność cen, przy czym tu wynika ona z wątpliwego pochodzenia towarów. Podobny charakter miała popularna w XVII i XVIII wieku sprzedaż aukcyjna towarów pochodzących z rozbitych okrętów. Współcześnie także zdarza się, że towary sprzedawane są właśnie na aukcjach ze względu na niejasności związane z ich pochodzeniem i wątpliwości moralne, ograniczające możliwości określenia ceny stałej.

Pod koniec XVI wieku aukcje były już bardzo częstym i ustabilizowanym zjawiskiem, przybierały także już wtedy formy zbliżone do współczesnych. Samo słowo “aukcja” weszło w powszechne użycie i zaczęło pojawiać się w słownikach językowych. W połowie XVIII wieku powstały największe i najsławniejsze domy aukcyjne, Sotheby’s i Christie’s, oba założone w Londynie – największym ośrodku ówczesnego handlu.

Różnorodność cen i jej przyczyny

Na aukcjach sprzedawać można większość rodzajów towarów, istnieją jednak pewne ich grupy, w przypadku których taka forma sprzedaży jest szczególnie dogodna. Tak dawniej, jak i współcześnie sprzedaż aukcyjna stosowana jest najczęściej w przypadku towarów, co do których istnieje niepewność, zmienność i niejednoznaczność dotycząca ich rzeczywistej wartości rynkowej. Do towarów takich należą przede wszystkim dzieła sztuki, antyki, produkty rynku rolnego, towary używane, towary istniejące tylko jednostkowo.

W przypadku produktów rynku rolnego niejednoznaczność ceny wiąże się z trudnością oceny ryzyka rynkowego, ich podaż i popyt na nie zmienia się bowiem stosunkowo często i szybko. Aukcje są w wielu krajach bardzo istotnym rodzajem sprzedaży towarów rolnych, stanowią bowiem w ich przypadku szybką i efektywną metodę alokacji towarów. Widoczne jest o zwłaszcza w Holandii, słynącej z aukcji kwiatów. Holandia jest także ojczyzną aukcji książek.

Dzieła sztuki i antyki są trudne do jednoznacznej wyceny przede wszystkim dlatego, że nie ma jednoznacznego i mierzalnego charakteru sama ich wartość artystyczna, a także dlatego, że często trudno określić w sposób całkowicie pewny ich proweniencję oraz dlatego, że panujące w danej kulturze gusta publiczności są zmienne. Jak wspomniano wyżej, niejednoznaczność cen pochodzić może także z wątpliwości co do proweniencji towarów oraz z wątpliwości moralnych dotyczących sposobu ich nabycia (dziś wątpliwości takie budzić może np. akcja komornicza).

Rodzaje aukcji

Oferowane stawki (bid – oferta kupna) w większości aukcji zaczynają się od najniższych, a następnie stopniowo rosną – aż do momentu, kiedy nie pojawiają się już kolejne większe oferty kupna. W ten sposób ostatnia, największa oferta kupna staje się zarazem ceną sprzedaży. Fakt ten odzwierciedla nawet sama etymologia słowa “aukcja”, które pochodzi od łacińskiego czasownika augeo, augere – “wzrastać”, “powiększać się”, “rozszerzać”. Od czasownika tego urobiony jest rzeczownik auctio – “wzrastanie”. Tego rodzaju typ aukcji jest najszerszej znany i najpowszechniej kojarzony z aukcjami, określany jest terminem aukcja klasyczna (także aukcja angielska) – nie jest jednak jedynym rodzajem aukcji.

Innym rodzajem aukcji jest aukcja holenderska (aukcja mechaniczna, aukcja zegarowa). W czasie trwania aukcji holenderskiej cena jest stopniowo obniżana od pułapu ceny wywoławczej. Wygrywa ją ten uczestnik akcji, kto jako pierwszy zdecyduje się zakupić towar za jedną z oferowanych obniżonych cen. Tego typu format aukcji występuje najczęściej w przypadkach, kiedy na aukcji oferuje się wiele sztuk lub grup podobnych towarów. Szczególnie często są to towary łatwo psujące się, które muszą zostać szybko sprzedane – szczególnie kwiaty i inne rośliny oraz ryby i owoce morza. W aukcjach typu holenderskiego całą aukcję wygrywa więc nie ostatni licytujący, ale pierwszy licytujący. To on pierwszy wybiera licytowany przedmiot lub grupę przedmiotów, drugi licytujący  kupuje drugi przedmiot, trzeci licytujący trzeci przedmiot itd. – aż do czasu, kiedy większość towarów zostanie sprzedana.

Aukcja japońska to inaczej aukcja przetargowa. Oferenci (którzy nie znają ceny minimalnej), a niekiedy także sprzedający, jednocześnie akceptują wartość towaru proponowaną przez system. Wartość taka obniżana jest stopniowo w określonych odstępach czasu. Model aukcji japońskiej bierze swoją nazwę stąd, że ukształtował się na wielkich japońskich targach rybnych. Współcześnie stosowany jest jednak bardzo szeroko, zwłaszcza na rynkach finansowych (giełdy papierów wartościowych, jak akcje i obligacje, a także instrumenty finansowe takie jak futures).

Niekiedy stosuje się także inny system aukcyjny, znany jako technika drugiej ceny lub system Vickreya. Opracował go angielski ekonomista William Vickrey. W aukcjach przeprowadzanych w systemie Vickreya wygrywa ten oferent, który złożył najwyższą ofertę: płaci on jednak niższą cenę – tę, którą zaoferowała druga w kolejności osoba. Sensowność tego systemu opiera się na modelowaniu teoretycznym aukcji, które jest bardzo złożone – polega ona mówiąc skrótowo na tym, że licytowany przedmiot uzyskuje ta osoba, która złożyła najwyższą ofertę, ale przy tym ostateczna cena spełnia optimum Pareto.

Omówiono wyżej główne rodzaje aukcji, aukcje angielskie, aukcje holenderskie i aukcje japońskie, które łącznie stanowią ogromną większość przeprowadzanych aukcji. Istnieje kilka rzadziej spotykanych, specyficznych typów aukcji. Do ważniejszych należą:

Aukcja typu “Kup teraz” – oprócz zakupu poprzez aukcję można przedmiot kupić także od razu, za podaną z góry cenę stałą. Nie istnieje więc przymus oczekiwania na zakończenie aukcji. Rodzaj ten szczególnie często spotykany jest w aukcjach internetowych,

Aukcja wieloprzedmiotowa – na aukcji wystawia się wiele identycznych przedmiotów, które mogą mieć wielu różnych kupujących. Aukcja taka może mieć więc wielu zwycięzców.

Aukcja odwrotna – na aukcjach tego typu wystawiane są produkty przeznaczone nie do kupienia, ale do sprzedawania. Licytują pomiędzy sobą oferenci pragnący dany przedmiot sprzedać.

Aukcja błyskawiczna – o ograniczonym, zazwyczaj bardzo krótkim czasie trwania. Zazwyczaj charakteryzują ją niskie ceny wywoławcze, często także brak ceny wywoławczej.

Aukcja wertykalna – taka, w której wystawia się na sprzedaż jednocześnie wiele przedmiotów z jednej grupy (branży) lub z grup pokrewnych.

Aukcja horyzontalna – taka, w której wystawiane są przedmioty z wielu rożnych grup.

Wzrost znaczenia aukcji w życiu gospodarczym. Handel elektroniczny i aukcja internetowa

W ostatniej ćwierci XX wieku, zwłaszcza ze względu na upadek komunizmu, cała gospodarka światowa przybrała o wiele bardziej rynkową orientację. W związku z tym znacznie zwiększył się całkowity wolumen towarów sprzedawanych na aukcjach, zwiększyła się też widoczność aukcji jako zjawiska społecznego, jej obecność w życiu publicznym. Aukcje postrzegane zaczęły być powszechnie jako kwintesencja wolnorynkowych zasad gospodarczych w ich najczystszej formie. Także rządy zachodnich krajów kapitalistycznych, w szczególności rząd Stanów Zjednoczonych, zaczął wspierać rolę aukcji w alokacji zasobów, w tym także w alokacji zasobów posiadanych dotychczas przez państwo. Także w Polsce aukcje majątku państwowego odegrały dużą rolę w procesie prywatyzacji.

Pod koniec XX wieku rola aukcji w życiu gospodarczym zwiększyła się jeszcze bardziej na skutek otworzenia się nowych możliwości komunikacyjnych oferowanych przez Internet. Powstało wtedy nowe zjawisko, handel elektroniczny (e-commerce, e-handel). Nowe możliwości komunikacyjne umożliwiły odseparowanym geograficznie podmiotom gospodarczym szybkie dokonywanie transakcji drogą elektroniczną. W 1995 roku odbyła się pierwsza aukcja internetowa. Powstało także wiele platform handlu elektronicznego, zasadniczo o charakterze aukcyjnym, takich jak amerykański eBay czy polskie Allegro. Wraz z powstawaniem nowych form rynkowych pojawiły się jednak także pytania o stopień podatności aukcji internetowych na nadużycia i oszustwa w porównaniu z lepiej monitorowanymi i kontrolowanymi starszymi formami wymiany towarowej oraz o długoterminową wartość społeczną, gospodarczą i moralną tego rodzaju zjawisk.

Nowością wprowadzoną przez aukcje internetowe jest także szybka dostępność bardzo szerokiej gamy produktów, dotąd niedostępnych powszechnie. Są to często produkty bardzo rzadkie, niekiedy bardzo dziwne, indywidualne i nietypowe – ale także zupełnie zwyczajne i prozaiczne, sprzedawane masowo. Kupujący poprzez platformy aukcji internetowych nabywać mogą produkty w tak szerokim wyborze praktycznie na całym świecie. Zazwyczaj istnieją różnorodne formy komunikacji pomiędzy sprzedającym i kupującym na aukcji internetowej (np. drogą poczty elektronicznej) stanowiące systemy weryfikacji ich uczciwości, a także systemy weryfikacji uczciwości uczestników aukcji wprowadzane przez same platformy aukcyjne.

Aukcje otwarte i aukcje zamknięte

Większość odbywających się aukcji otwarta jest dla wszystkich potencjalnych kupujących. Istnieją jednak także aukcje zamknięte, w których uczestniczyć mogą jedynie członkowie określonych z góry struktur gospodarczo-organizacyjnych. Aukcje zamknięte to przede wszystkim aukcje hurtowe i aukcje giełdowe, a także aukcje pewnych wybranych, specyficznych towarów. Przykładami aukcji zamkniętych i instytucji, które je prowadzą mogą być wielkie giełdy finansowe, aukcje wyrobów tytoniowych i wiele giełd towarowych. Tak jak w przypadku innych reguł rządzących aukcjami, decyzja o ograniczeniu możliwości uczestnictwa w aukcji określana jest przez specyficzne cele i warunki danej aukcji. Omówione wyżej współczesne odrodzenie zjawiska aukcji dzięki Internetowi kojarzone jest najczęściej z aukcjami otwartymi – Internet umożliwił jednak także szybki rozwój aukcji typu business-to-business (w których transakcje odbywają się pomiędzy dwoma lub więcej przedsiębiorstwami), które często mają charakter zamknięty.

Aukcja a licytacja, przetarg i giełda towarowa

Zbliżony charakter mają licytacja, przetarg i giełda towarowa. W przypadku giełdy towarowej sprzedaż odbywa się w zorganizowanej instytucji, która ma charakter wysoce zorganizowanego rynku formalnego, a podlegający sprzedaży towar nie znajduje się fizycznie w miejscu, gdzie odbywa się sprzedaż. Niekiedy jednak terminy są używane zamiennie.

Zamiennie używane są często także terminy “aukcja” i “licytacja”. Różnice znaczeniowe wahają się w różnych kulturach i językach, zależą też od definicji tych pojęć w systemach prawnych poszczególnych krajów, które są przy tym różnorodne i zmienne. W Polsce pojęcie aukcji pojawia się przede wszystkim w kontekście prawa cywilnego, pojęcie licytacji w kontekście prawa procesowego. Termin “licytacja” oznacza więc sprzedaż towarów (towary “wystawione na licytację”), które sprzedaje się ze względu na niewypłacalność ich właściciela. Czasowniki “licytować”, “przelicytować coś”, “wylicytować” – odnoszą się natomiast tak do aukcji, jak i do licytacji, odnosząc się do udziału w nich i do ich przebiegu. Nie można jednak “kupić na licytacji” dzieła sztuki w znanym domu aukcyjnym.

Pojęciem o zbliżonym znaczeniu jest także przetarg, oznaczające konkurs ofertowy. Przetargi organizują najczęściej organizacje publiczne, państwowe i samorządowe. Komisje oceniają oferty kierując się w dużej mierze kryterium najniższej ceny, co upodabnia przetargi do aukcji.

Pojęcie aukcji w teorii ekonomicznej

Chociaż istnieją specyficzne grupy towarów najczęściej sprzedawane na aukcjach, niemal każdy rodzaj towarów był  sprzedawany historycznie lub może być sprzedawany w ten sposób. Fakt ten, z punktu widzenia ekonomii neoklasycznej, jest łatwy do wytłumaczenia. Analizować można go na wiele sposobów, przede wszystkim za pomocą narzędzi teorii gier oraz w odniesieniu do tâtonnement, pojęcia, które ukuł Léon Walras, a które oznacza proces dostosowywania cen towarów do ich poziomu w równowadze. Dla ekonomii neoklasycznej aukcja jako zjawisko ekonomiczne jest czymś szczególnie interesującym, gdyż jaskrawo i w najczystszej postaci ujawnia się w nim wymiana ekonomiczna jako racjonalny, dobrowolny proces kształtowania się cen. Rozwijane w ekonomii neoklasycznej modele matematyczne aukcji zostały uznane za szczególne wyraźne reprezentacje pojęć kluczowych dla ekonomii neoklasycznej, takich jak racjonalność, zasada maksymalizacji użyteczności i indywidualizm ekonomiczny. Modele aukcji rozwijały się także na gruncie teorii gier – pozwoliły one na głębszą analizę psychologicznych i behawioralnych aspektów zachowań rynkowych, w tym motywów, dla których jednostki wybierają poszczególne alternatywy ekonomiczne.

W latach 90. analiza aukcji nabrała jeszcze większego znaczenia w myśli ekonomicznej i socjologicznej. Wiąże się to z rozwojem rynków globalnych, rynku finansowego i rynku internetowego – na których, co omówiono wyżej, aukcje stają się coraz częstsze i coraz bardziej istotne. Szczególnie ważną rolę pojęcie aukcji nabrało w wymianie intelektualnej między ekonomistami i socjologami, w myśli dotyczącej tak społecznej, jak i czysto ekonomicznej charakterystyki zachowań ekonomicznych. Modele matematyczne aukcji i ich analiza za pomocą narzędzi teorii gier wciąż są rozwijane. Wielkiego znaczenia nabrały jednak także nowe perspektywy poznawcze – badania aukcji z perspektywy socjologii i antropologii kulturowej, umocowane w etnografii. Badania takie omawiają emocjonalne aspekty aukcji, postrzegają ją jako fascynującą i dramatyczną formę zachowania zbiorowego, dostarczają nie tylko nowych i ciekawych, ale także użytecznych praktycznie informacji o zachowaniach osób uczestniczących w aukcjach i motywach ich wyborów.


Tagi
Encyklopedia ekonomiiEncyklopedia socjologii

Dodaj komentarz