Argumentum a contrario

Argumentum a contrario – termin ten oznacza w logice obalenie argumentu poprzez udowodnienie jego zaprzeczenia. Spotyka się także bardziej ogólne ujęcie, według którego jest to uznanie za prawdziwą tezy P ze względu na fakt, że nie została udowodniona teza przeciwna – w tym sensie argument a contrario jest niejako przeciwieństwem wnioskowania przez analogię. Znaczenie to bliskie jest argumentowi a silentio – niekiedy terminów tych używa się wymiennie. Dosłownie: “argument z przeciwieństwa”, od łacińskiego przymiotnika contrarius – “przeciwny”, “przeciwstawny”.

Porównaj: argumentum ad absurdum, argumentum ad amicitiam, argumentum ad antiquitatem, argumentum ad auditorem, argumentum ad baculum, argumentum ad captandum vulgus, argumentum ad consequentiam, argumentum ad crumenam, argumentum ad fidem, argumentum ad hominem, argumentum ad ignorantiam, argumentum ad invidiam, argumentum ad iudicium, argumentum ad metum, argumentum ad misericordiam, argumentum ad orationem, argumentum ad personam, argumentum ad passiones, argumentum ad populum, argumentum ad quietem, argumentum ad rem, argumentum ad reverentiam, argumentum ad ridiculum, argumentum ad socordiam, argumentum ad superbiam, argumentum ad superstitionem, argumentum ad vanitatem, argumentum ad verecundiam, argumentum ad vertiginem, argumentum a fortiori, argumentum a silentio, argumentum ad exemplum, argumentum ab utili, argumentum ex concessis, argumentum a simili.

Argumentum a contrario w terminologii prawniczej

Szerzej obecny termin ten jest jednak w terminologii prawniczej, w której oznacza pewną dyrektywę interpretacyjną – wnioskowanie prawnicze opierające się na zasadzie głoszącej, że jeśli norma prawna wiąże konsekwencje jedynie z faktami wymienionymi w tej normie, to konsekwencje te nie wiążą się z innymi faktami. Jak wiele wnioskowań prawniczych, tak rozumiany argument a contrario nie stanowi wnioskowania logicznego, a tylko pewną wskazówkę interpretacyjną, która musi być uzupełniona przez właściwe odczytanie intencji prawodawcy, inne przepisy prawne czy też przez okoliczności wydania przepisu.

Dyrektywa ta głosi więc, że jeśli przepis P orzeka coś o podmiotach znajdujących się w sytuacji S – to orzeczenie P nie dotyczy podmiotów, które nie znajdują się w sytuacji S (o ile nie ma przepisów odmiennych). Według dyrektywy a contrario, przepis P dotyczy jednie podmiotów znajdujących się w sytuacji S. Tak np. jeśli przepis P nakłada obowiązek ratowania kogoś, o ile ratującemu nie zagraża utrata życia lub zdrowia – według wnioskowania a contrario nie ma obowiązku ratowania kogoś w sytuacji, kiedy ratującemu zagraża utrata życia lub zdrowia.