Animacja
Animacja – w sensie dosłownym: ożywienie, ożywianie czegoś, przede wszystkim proces pozornego ożywienia obiektów sztucznych. Animacja filmowa to dziedzina twórczości filmowej operująca różnorodnymi technikami – przynależą tu przede wszystkim film rysunkowy, film kukiełkowy, non camera, animacja sylwetkowa, animacja komputerowa oraz zdjęcia poklatkowe (animacja poklatkowa). Zobacz też: film animowany.
Najczęściej wykonuje się serie pojedynczych zdjęć rysunków, kukiełek, sylwetek itp. – obiekty te przedstawione są przy tym w określonych fazach ruchu. Przy wyświetlaniu w sposób ciągły daje to efekt ruchu, iluzję “ożywienia” przedstawianych kształtów. Kształty te przedstawiają rysunki, wideogramy, klatki filmowe i obiekty trójwymiarowe (takie jak kukiełki). W filmie animowanym akcja opiera się przede wszystkim na przedstawieniu poszczególnych faz ruchu, w których znajdują się przedmioty przedstawione na rysunkach lub kukiełki.
Etymologia: z łacińskiego czasownika animo, animare – “ożywiam”. W języku angielskim: animation. Zobacz też: animizacja.
Film wykorzystujący techniki animacji to film animowany. Przeciwieństwo filmu animowanego, a więc najczęściej film, w którym występują żywi aktorzy, określa się często angielskim terminem live action. Techniki animacji nie ograniczają się jednak tylko do technik filmowych. Efekt animowania uzyskać można również za pomocą kamerowidu (kamkordera) w technikach wideo. Kamerowid zaopatrzony jest wtedy w urządzenia, które umożliwiają rejestrację zdjęć poklatkowo (6 ramek, tj. 1/4 sekundy), względnie przez krótki czas trwania. Efekt animacji można uzyskać także np. łącząc projektowanie komputerowe kolejnych faz ruchu z technikami wideo. Obiekty generuje się komputerowo projektując im fazy ruchu w czasie montażu filmu.
Ogólna zasada powstawania animacji komputerowej jest w zasadzie podobna do animacji klasycznej. Najpierw tworzy się obrazy statyczne. Sekwencja wyświetlania 24 obrazów na sekundę stwarza iluzję płynnego ruchu. Różnica względem animacji klasycznej polega na tym, że część obrazów generuje bez udziału grafika komputer poprzez przekształcenia geometryczne obrazu wyjściowego. Animację komputerową stosuje się przede wszystkim przy tworzeniu filmów, a także przy tworzeniu gier komputerowych, różnego rodzaju programów multimedialnych i symulatorów oraz w projektowaniu stron internetowych. Istnieją popularne programy do tworzenia prostych animacji komputerowych, takie jak Flash, Photoshop, After Effect, Poser, 3D Studio MAX.
Animacja w montażu filmowym. Inne znaczenia
W terminologii filmowej istnieje także inne, potoczne znaczenie terminu “animacja”, powiązane z montażem filmowym. Rozumie się przez to błąd montażowy, który polega na pozbawionym płynności przeskoczeniu postaci z jednego ruchu do drugiego. Błąd taki powodowany jest najczęściej brakiem klatek w ujęciu lub złą sklejką.
Termin spotyka się niekiedy także w terminologii teatralnej w teatrze kukiełkowym oznacza poruszanie kukiełkami. W informatyce oznacza on przedstawienie na ekranie monitora ruchomych obiektów graficznych.
Historia animacji. Początki animacji
Tak teoria animacji, jak i pierwsze eksperymenty z technikami animacji wyprzedzają rozwój filmu o co najmniej pół wieku. Wiążą się one z ludycznymi rozrywkami XIX wieku, takimi jak latarnia magiczna. W XIX wieku sformułowana została zasada bezwładności wzroku, według której zachodzi opóźnienie pomiędzy bodźcem wywołującym wrażenie wzrokowe a samym tym wrażeniem. Właśnie dzięki bezwładności wzroku obrazy filmowe stwarzają iluzję ciągłości ruchu – podczas gdy w rzeczywistości ciągłość taka nie zachodzi. Kiedy rysunki przedstawiające poszczególne fazy ruchu pokazywane są po sobie w bardzo szybkim tempie, oko ludzkie nie jest w stanie zauważyć przerw w ruchu.
Jedną z pierwszych zabawek optycznych opartych na tej zasadzie był fenakistiskop. Opracował go w 1832 roku belgijski wynalazca Joseph Plateau. Rysunki przedstawiające fazy ruchu umieszczone były w nim na ruchomej tarczy, oglądało się je za pomocą lustra. Innym urządzeniem tego rodzaju był zoetrop (w formie poruszającego się cylindra), który opracował w 1834 roku brytyjski matematyk William George Horner. Działanie zoetropu opierało się na efekcie stroboskopowym.
Wyniki wczesnych eksperymentów syntetyzował francuski wynalazca Émile Reynaud, który opracował praksinoskop. Była to forma, w której ruchome obrazki prezentowane mogły być nie tylko przed jedną lub kilkoma osobami, ale przed całą publicznością teatralną – na umieszczonym w teatrze ekranie. Reynauld był zdolnym przedsiębiorcą, który ale także wybitnym artystą, który jako pierwszy nadał animowanym postaciom charakterystyczny dla nich urok i indywidualny charakter. Odtąd film animowany rozwijał się szybko. Do jego najwybitniejszych wczesnych reprezentantów należał np. J. Stuart Blackton (Humorous Phases of Funny Faces, 1906). Blacton był głównym twórcą animacji poklatkowej (stop-motion), technice w której klatki stanowią zdjęcia nieznacznie przekształcanych obiektów. Tworzone przez Blactona postacie nawiązywały wizualnie i treściowo do gazetowych rysunków satyrycznych. Podobnych technik używał w tym czasie we Francji Émile Cohl (twórca postaci zwanej Fantoche), jego dzieła nie odznaczają się już jednak podobnym stopniem finezji.
Dalszy rozwój animacji wiązał się w dużej mierze z rozwojem komiksu. Komiksy, przeznaczone dla publiczności masowej, umieszczane w niedzielnych wydaniach gazet i w prasie bulwarowej, stanowiły dla rodzącej się animacji konkurencję komercyjną. Paradoksalnie, ostra rywalizacja z komiksem przyczyniła się do podniesienia poziomu estetycznego obu dziedzin sztuki. Na gruncie animacji działać zaczęli wybitni artyści, tacy jak Bud Fisher (Mutt and Jeff), George Herriman (Krazy Kat) czy Rube Goldberg. Ilustratorem był także Winsor McCay, którego prace odznaczały się senną baśniowością i elegancją. Najbardziej znanym filmem McCaya jest Gertie the Dinosaur z 1914 roku. Dinozaur Gertie stał się pierwszą wielką gwiazdą świata filmu animowanego.
Kolejną “gwiazdą” stać miał się kot Felix, którego twórcą był Otto Messmer. W 1919 roku Otto Messmer stworzył serię filmów animowanych z kotem Feliksem zatytułowaną Feline Follies. Zainspirowany sukcesem filmów Messmera Walt Disney stworzył w 1922 roku swoją pierwszą serię Laugh-O-Grams. W 1928 roku wytwórnia Disneya zrealizowała najstarszy animowany film dźwiękowy, Steamboat Willie (Parowiec Willie). W filmie tym wystąpiła mająca stać się ikoną filmu animowanego Myszka Miki. W okresie międzywojennym miał miejsce znaczny wzrost zainteresowania filmem animowanym wśród publiczności Filmy animowane były początkowo krótkie – dopiero w 1937 powstała pierwsza animacja pełnometrażowa, disneyowska Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków. Po królewnie śnieżce Disney stworzył sławną serię pełnometrażowych filmów animowanych, do której należały np. Pinokio i Fantazja (1940), Kopciuszek (1950), Piotruś Pan (1953) i Śpiąca królewna (1959). Animacją zajmowały się duże ekipy wyspecjalizowanych artystów, często jeden animator odpowiedzialny był za jedną postać.
W czasie II wojny światowej animacja stosowana była szeroko jako interesująca technika tworzenia filmów instruktażowych i propagandowych. W okresie wojennym byli animatorzy Disneya – David Hilberman, Zachary Schwartz, i Stephen Bosustow – stworzyli studio animacji United Productions of America (UPA). Animacja opierała się tu na stylizacji na dzieła sztuki awangardowej, nawiązującej do artystów takich Picasso i Matiss. Powstał nowy rodzaj animacji, który ze względu na naturę stylizacji wymagał mniejszej ilości rysunków. Ruch w animacji stał się więc mniej realistyczny. Kompensowały to w oczach szerokiej publiczności przyjemne kolory i śmieszne postacie (Mr. Magoo, Gerald McBoing-Boing).
Po II wojnie światowej znaczną popularność zdobyły sobie kreskówki tworzone przez wytwórnie Warner Brothers i Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) – np. Królik Bugs, Wiluś E. Kojot i Struś Pędziwiatr czy Tom i Jerry. Przez pewien czas (aż do początku lat 90.) tak popularność, jak i poziom artystyczny filmów tworzonych za pomocą techniki animacji spadły. Mimo tego faktu, wiele filmów animowanych z tego okresu wciąż budzi sentyment tak u dzieci, jak i u dorosłej publiczności.
Pierwszy film animowany stworzony za pomocą komputera zrealizował w 1963 amerykański fizyk polskiego pochodzenia Edward Zajac, pracujący w Bell Laboratories. Komputer stopniowo zmieniał świat animacji, zwłaszcza w produkcjach masowych animacja komputerowa zaczęła wypierać tradycyjną. Współczesny animator rysuje na “sztalugach” elektronicznych, wybiera kolory tła i postaci z gamy kolorów dostępnych w grafice komputerowej, zautomatyzowana jest także zmiana pozycji figur. Animacja komputerowa może być w łatwy sposób odtwarzana na monitorze i zapisywana na dyskach. Stosuje się ją często nie tylko w filmie, ale także przy tworzeniu reklam – reklamy telewizyjnej czy internetowej oraz w produkcji wideoklipów. Szerokie zastosowanie znajduje także w filmie aktorskim, zwłaszcza przy wytwarzaniu efektów specjalnych.
Literatura przedmiotu:
- Alan Cleave, Cartoon Animation for Everyone, 1973.
- John Halas, Visual Scripting, 1976.
- Andrzej Kossakowski, Polski film animowany, 1945-1974, 1977.
- Norman M. Klein, Seven Minutes. The Life and Death of the American Animated Cartoon, 1993.
- Gianni Rondolino, Storia del cinema d’animazione, 1984.