Albrecht Dürer
Albrecht Dürer (1471-1528) – niemiecki malarz epoki renesansu, uznawany za najwybitniejszego reprezentanta niemieckiego malarstwa renesansowego, przedstawiciel renesansu północnego. Był również wybitnym grafikiem, rysownikiem i teoretykiem sztuki.
Spośród artystów renesansu północy Europy Dürer wyróżniał się nie tylko mistrzostwem formalnym, ale także świadomym nowatorstwem i równie świadomym, odpowiadającym włoskiemu, dążeniem do zerwania obecnej w sztuce średniowiecza więzi pomiędzy sztuką a rzemiosłem. Humanizm i intelektualizm Dürera oznaczał uznanie sztuki za coś wyższego, niż manualny kunszt, posiadającego samodzielną wartość, a nawet stanowiącego odpowiednik twórczej mocy Stworzyciela. Widoczne jest to w dokumentach i dziełach, które pozostawił po sobie Albrecht Dürer, biografia artysty, mimo jego licznych podróży do Włoch i innych krajów europejskich, jest jednak wciąż typowa dla średniowiecznego rzemieślnika niemieckiego kręgu kulturowego.
Albrecht Dürer: Biografia
Życie Dürera znane jest lepiej, niż biografie wielu innych artystów jego kraju i epoki. Pozostawił on po sobie stosunkowo obszerną dokumentację pozwalającą na rekonstrukcję przebiegu jego kariery. Należą do nich przede wszystkim pamiętnik oraz obszerny korpus listów dokumentujących jego działalność.
Albrecht Dürer – dzieciństwo i młodość
Albrecht Dürer urodził się w Norymberdze 21 maja 1471 roku. Jego ojciec, Albrecht Dürer starszy, pochodził z Węgier – był złotnikiem i pierwszym nauczycielem syna; osiadł w Norymberdze w 1455 roku. Właściwym nauczycielem młodego Albrechta był jednak w latach 1486-1489 malarz i drzeworytnik Michael Wogelmut (1434-1519), najbardziej uznany artysta Norymbergi swoich czasów. W jego pracowni młody Dürer zapoznał się z różnorodnymi technikami graficznymi. Poznał m.in. miedzioryty, których autorem był Martin Schongauer (Schöngauer, 1435-1491), przedstawiciel szkoły górnoreńskiej. Na fakt, że Dürer był cudownym dzieckiem, wskazuje wykonany srebrnym sztyftem rysunek, który wykonał w wieku 13 (1484, Albertina, Wiedeń) – pierwsze dzieło w serii autoportretów artysty.
Dürer podjął następnie wędrówkę czeladniczą po Niemczech (nauka zawodu malarza wyglądała wtedy tak, jak nauka wszelkich innych rzemiosł), następnie odbył zaś podróże do Colmaru i Bazylei. Właśnie w Colmarze działał inspirator grafiki Dürera, Martin Schongauer. Zmarł on jednak wkrótce przed przybyciem tam Dürera, który podjął w Bazylei współpracę z jego bratem, Georgiem Schongauerem. W Bazylei, która była jednym z najważniejszych ośrodków drukarstwa renesansowego, wydano w latach 1492–1494 książki z drzeworytami Dürera. Były to Listy świętego Hieronima (Epistolae beati Hyeronimi, wyd. Nicolaus Kessler 1492 – św. Hieronim przedstawiony został w swojej pracowni) oraz dzieła Ritter vom Turn (Geoffroy de La Tour-Landry, 1493) i Narrenschyff (Das Narrenschiff, Okręt Błaznów – Sebastian Brant, 1494). Istnieją także kwestionowanego autorstwa ilustracje do komedii Terencjusza.
Pobyt w Strasburgu i zainteresowanie malarstwem włoskim
W latach 1493–1494 Dürer przebywał w Strasburgu, gdzie tworzył głównie prace graficzne. W Strasburgu stworzył także swój pierwszy autoportret (1493, Paryż, Luwr); właśnie z autoportretów jest szczególnie znany, stanowią one typową dla epoki renesansu próbę samookreślenia się artysty jako jednostki ludzkiej. W 1494 Dürer wrócił do rodzinnego miasta i z namowy ojca poślubił Agnes Frey, córkę zamożnego kotlarza. Przyjacielem z dzieciństwa Dürera był Willibald Pirckheimer, doradca cesarza, jeden z ważniejszych humanistów Norymbergi i całych Niemiec. Dzięki niemu zaczęto szeroko cenić nie tylko zdolności artystyczne, ale także intelektualne Dürera. Zainteresowanie Dürera wzbudził wtedy Andrea Mantegna i jego grafiki o tematyce mitologicznej. Z inspiracji dziełami Mantegni powstała np. grafika Śmierć Orfeusza (1494, Hamburg, Kunsthalle). Widoczne jest tu dążenie artysty, by prześcignąć mistrza włoskiego przez wprowadzenie większych kontrastów światła i cienia oraz zwiększenie dramatyzmu i wrażenia ruchu.
Pierwsza podróż do Włoch i rozwój warsztatu artysty
W 1494–95 Dürer odbył pierwszą podróż do Włoch, głównego ośrodka malarstwa renesansowego, gdzie podróżowało się i kształciło wielu malarzy z północy Europy. Przejazd przez Alpy ilustrują pejzaże wykonane w technice akwarelowej (1495). We Włoszech przebywał przede wszystkim w Wenecji. Podróż była oczywiście okazją do studiowania sztuki włoskiej – jej efektem artystycznym było osiągnięcie w grafice nieznanego dotąd bogactwa tekstury.
Po powrocie do Norymbergi tworzył przede wszystkim grafiki. Przykładem rozwoju warsztatu artysty po pobycie we Włoszech może być prace Herkules na rozdrożu (1497) i Cztery Czarownice (Cztery nagie kobiety, 1497), gdzie klasycyzujące postacie przedstawione są z dużą dokładnością anatomiczną. Jego najważniejsze prace graficzne z tego okresu (technika drzeworytowa) to serie Apokalipsa (Apocalypsis cum figuris, 1498, 15 drzeworytów), Wielka Pasja (około 1497–1510, 11 drzeworytów) oraz Życie Marii (po 1500, 20 drzeworytów). Dürer stał się popularnym i znanym artystom, zdobywając zamówienia na działa malarskie od bogatych rodzin mieszczańskich Norymbergi i całych Niemiec, a także od niemieckich książąt. W 1499 powstały portrety członów patrycjuszowskiego rodu Tucher (Hans, Felicitas i Elsbeth, a także przedstawienie herbu rodowego) i portret Oswolta Krela.
Częste stały się także zamówienia na dzieła religijne (w tym norymberski Ołtarz Paumgartnerów ze sceną narodzin Chrystusa, około 1498-1503). Od ok. 1498 roku Dürer prowadził własny warsztat, zatrudniający wielu znanych i ważnych artystów niemieckich, działający na wielką skalę. Do współpracowników Dürera należeli m.in. Hans von Kulmbach (Hans Süß von Kulmbach), Hans Baldung Grien i Hans Schäufelin. Od 1496 patronem artysty był elektor Saksonii Frederick III Mądry, który zamówił u niego wiele dzieł, w tym Ołtarz Drezdeński (1496, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie). Ołtarz Drezdeński przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem na tle elementów architektonicznych i krajobrazu w stylu Giovanniego Belliniego. Innym ważnym dziełem, które powstało dla Fryderyka III Pokłon Trzech Króli (1504, Uffzi, Florencja), obraz inspirowany wcześniejszym dziełem Leonarda da Vinci o tym samym temacie (zob. pokłon trzech króli jako motyw w sztuce).
Druga podróż Dürera do Włoch
W 1505–1507 artysta podjął drugą podróż do Włoch. Przebywał przede wszystkim w Wenecji. Jego prace z tego okresu cechują się szczególnie silnymi wpływami sztuki włoskiej, sam uznawał je zresztą za swoje największe dzieła. Należą do nich Madonna Różańcowa (Święto różańcowe, 1506, Galeria Narodowa w Pradze – dla kościoła San Bartolomeo, na zamówienie Fondaco dei Tedeschi) i Chrystus wśród uczonych w Piśmie (Chrystus wśród mędrców żydowskich, 1506, Muzeum Thyssen-Bornemisza, Madryt). W Wenecji artysta zyskał także wiele zamówień na portrety (w tym np. Młody mężczyzna (Portret Młodego Włocha), 1506 — Palazzo Rosso, Genua). Poznał także osobiście starego już Giovanniego Belliniego. W 1506 roku artysta przebywał w Bolonii, gdzie podjął studia nad perspektywą geometryczną. Przebieg podróży włoskiej relacjonuje wiele listów do Pickheimera.
Okres italianizujący w twórczości Dürera i jego najsłynniejsze grafiki
Druga podróż do Włoch wywarła bardzo znaczny wpływ na twórczość Dürera, mówi się o okresie “italianizującym” w jego twórczości. Jego obrazy nawiązują często do rzeźby starożytnej (w tym para obrazów Adam i Ewa stworzona trzy lata po miedziorycie pod tym samym tytułem – 1507, Prado, Madryt). Nadal tworzył także prace graficzne: seria drzeworytów Mała pasja (1509-1511) czy ilustracje książkowe w dziele Passio Christi ab Alberto Dürer (Norymberga, 1511); kontynuował także prace nad Wielką Pasją i Życiem Marii. Uprawiał nadal malarstwo religijne, dzieła tworzone na zamówienie niemieckiego patrycjatu. Przynależą tu zniszczony Ołtarz Hellera oraz Ołtarz Landauera (1508-1511, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń). Jednym z najważniejszych obrazów Dürera po powrocie z Włoch jest Ołtarz Landauera – Adoracja Trójcy Świętej. Obraz namalowany został dla kaplicy w Norymberdze, którego fundatorem był bogaty kupiec Matthäus Landauer. Przedstawia on osoby wszystkich stanów społecznych, w tym samego Landauera, adorujące Trójcę Świętą. Zwracają w nim uwagę erudycyjne nawiązania do dzieła św. Augustyna Państwo Boże.
Wiele dzieł o dużym rozmachu (portrety, cykle grafik) powstało w związku z wizytą w Norymberdze cesarza Maksymiliana I Habsburga, mecenasa artysty. W latach 1513–1514 powstały 3 najbardziej znane grafiki Dürera – miedzioryty Rycerz, Diabeł i Śmierć, Święty Hieronim w pracowni (1514) oraz Melancholia (1514). W tym samym okresie powstało także wiele innych miedziorytów o doskonałej formie artystycznej.
Podróż do Niderlandów i zainteresowanie reformacją
W 1520–21 Dürer odbył triumfalną podróż do Niderlandów, drugiego po Włoszech głównego ośrodka sztuki renesansu. Był już wtedy malarzem cieszącym się ogromną sławą, z honorami przyjmowały go cechy malarskie i władze miast, które odwiedzał (m.in. Antwerpia, Bruskela, Brugia, Gandawa, Akwizgran i Mechelen). Nawiązał kontakty z wieloma niderlandzki artystami, należał do nich m.in. Lucas van Leyden. Podróż opisał szczegółowo w dzienniku, według którego przyniosła mu ona wiele zaszczytów, nie przyniosła jednak znaczących sukcesów finansowych. W czasie podróży zainteresował się nowymi ideami religijnymi Marcina Lutra, napisał także dziełko Lutherklage, opłakujące rzekome zabójstwo reformatora. W czasie podróży wiele tworzył, malował zwłaszcza portrety. Powstał wtedy także sławny obraz Święty Hieronim w Pracowni (1521, Muzeum Narodowe Sztuki Antycznej, Lizbona).
Powrót do Norymbergi i późna twórczość Dürera
W czerwcu 1521 roku artysta powrócił do Norymbergi. Jego stan zdrowia stopniowo się pogarszał, poświęcił się więc głównie pracom teoretycznym i naukowym, w tym matematyce; tworzył także wiele ilustracji. Także z ostatniego okresu jego twórczości pochodzi jednak wiele ważnych dzieł grafiki i malarstwa. Na okres ten przypada kilka znanych i charakterystycznych portretów wykonanych w technikach malarskich (Młody mężczyzna, 1524 – Prado, Madryt) i graficznych (Kardynał Albrecht Brandenburski, Erazm z Rotterdamu, Filip Melanchton, Willibald Pirckheimer) oraz kilka innych ważnych miedziorytów i drzeworytów. W 1526 roku powstało jedno z najważniejszych płócien artysty, Czterej apostołowie (Stara Pinakoteka, Monachium). Albrecht Dürer zmarł 6 kwietnia 1528 roku w Norymberdze.
Albrecht Dürer: Twórczość
Poglądy i znaczenie. Studia nad perspektywą i proporcjami
Albrecht Dürer był nie tylko artystą ale także wykształconym humanistą, utrzymującym żywe relacje intelektualne z wybitnymi myślicielami swojej epoki. Uważał, że artysta powinien być człowiekiem znającym prawa przyrody. Świadomie postawił przed sobą zadanie radykalnego zerwania z konwencjami sztuki średniowiecznej. Mimo że uchodzi za najwybitniejszego artystę renesansu niemieckiego lub nawet całej północnej Europy, w jego twórczości występuje jednak wciąż wiele cech sztuki późnego średniowiecza, w związku z czym uznany być może za artystę przełomu epok. Znajdował się pod silnym wpływem sztuki włoskiej, konwencje włoskie łączył jednak w spójną całość z typowym dla sztuki Niderlandów realizmem.
Jako pierwszy spośród artystów Europy północnej zajmował się szerzej teorią sztuki. Podniesienia malarstwa i grafiki do rangi sztuki polegać miało według myśli teoretycznej Dürera na zespoleniu trzech czynników – teorii sztuki (Kunst), praktyki warsztatowej (Brauch) oraz natchnienia (Gewalt). W pracy artysty istotny jest czynnik intelektualny, praca umysłu umożliwiająca poznanie praw natury. Najważniejsze prace teoretyczne Dürera to trzy traktaty, Pouczenie o umacnianiu miast, zamków i wsi (1527) oraz Cztery księgi o proporcjach ciała człowieka (1528).
Naśladując Włochów, w swoich pismach teoretycznych zajmował się zagadnieniami perspektywy. Właśnie perspektywa stanowić miała element łączący malarstwo z naturą, oddalający je od średniowiecznej mistyki, symboliczności (zob. alegoria) i konwencjonalizacji. Starał się także stworzyć teoretyczne podstawy konstrukcji liter (por. antykwa).
Artysta prowadził badania nad proporcjami nagiego ciała ludzkiego oraz nad rzeźbą starożytności klasycznej. Do badań tych zainspirował go w dyskusjach i listach malarz Jacopo de’ Barbari, ich owocem jest np. miedzioryt Apollo i Diana. Innym źródłem inspiracji był poruszający zagadnienie proporcji traktat architektoniczny Witruwiusza – inspiracja ta ujawnia się w miedziorycie Nemezis (1501–1503). Wpływ rzeźby starożytnej uwidacznia się przede wszystkim w drzeworycie Adam i Ewa z 1504 roku. Nawiązuje on do Apolla Belwederskiego i Wenus Medycejskiej, dzieł znanych artyście prawdopodobnie niebezpośrednio; jest to zarazem kulminacja badań Dürera nad proporcjami ciała ludzkiego. Artysta, czerpiąc z doświadczeń starożytnych i renesansowego pomnika końskiego, tworzył także studia koni (np. miedzioryt Święty Eustachy). Studia nad proporcjami prowadził przede wszystkim w okresie poprzedzającym drugą podróż do Włoch, następnie (zwłaszcza w Bolonii w 1506) zajmował się szerzej zagadnieniami perspektywy geometrycznej.
Tak twórczość malarska, jak i graficzna Dürera wywarła bardzo znaczny wpływ na sztukę niemieckiego i niderlandzkiego renesansu pierwszej połowy XVI wieku. Szczególne znaczenie ma grafika, gdyż Albrecht Dürer może być uznany za jej największego reformatora, a nawet za twórcę grafiki jako osobnej gałęzi sztuki. Pod koniec XVI wieku i w pierwszej połowie XVII wieku ponownie wystąpiła moda na twórczość Dürera, tzw. Dürerrenaissance – zwłaszcza na dworze cesarza Rudolfa II Habsburga w Pradze. Przedstawicielem tej tendencji był np. Hans Hoffmann (1530-1591). W kulturze Niemiec XIX wieku (w obrębie romantyzmu, a nawet nacjonalizmu niemieckiego – podobnie jak Matthias Grünewald) Albrecht Dürer uznany został za rodzaj archetypicznego wzorca artysty niemieckiego. Przeciwstawiono go przy tym Rafaelowi, uznawanemu za archetyp klasycznej sztuki Południa.
Albrecht Dürer: Grafika
Uprawiał nie tylko malarstwo, ale także grafikę, tworząc przede wszystkim drzeworyty i miedzioryty. Dla grafiki Dürera charakterystyczny jest pewien zakres tematyczny, zwrócenie się ku sprawom poważnym i tragicznym. Najsłynniejsze ryciny artysty to Melancholia (1514), Rycerz, diabeł i śmierć (1513) oraz Apokalipsa (Apocalypsis cum figuris, cykl 15 drzeworytów z 1498 roku).
W pewnym sensie Albrecht Dürer może być uznany za twórcę grafiki jako samodzielnej gałęzi sztuki. Od jego czasów rozpoczyna się wielka popularność grafiki na świecie. Oczywiście grafika istniała już wcześniej, zwłaszcza w samych Niemczech, ojczyźnie druku, wielką popularnością cieszył się drzeworyt. Często jednak były to mało interesujące, proste obrazki religijne, wykonane prymitywnie – ceniono je przede wszystkim ze względu na niskie koszty wykonania wielu odbitek. Już we wczesnym okresie twórczości (np. w Autoportrecie z 1492 roku) wprowadził zmiany w technice graficznej, posługując się zróżnicowaną kreską, za pomocą której oddawał miękkość i twardość przedmiotów, światło i cień, połysk i matowość.
Cykle dzieł artysty w technice drzeworytowej to Apokalipsa (Apocalypsis cum Figuris, 1498 – 15 drzeworytów), Wielka Pasja (1498-1510) – 11 drzeworytów, Życie Marii (1501-1511 – 20 drzeworytów) oraz Mała Pasja (1509-1511 – 37 drzeworytów). W wielkim cyklu biblijnym na temat Apokalipsy (objawienia świętego Jana) wyróżnia się zwłaszcza Walka Michała Archanioła ze smokiem. Apokalipsa cechuje się dramatycznym napięciem i wartką “akcją” dzieł. Cykl drzeworytów z życia Matki Bożej cechuje się świadomym powrotem artysty do klasycznych form wyrazu.
Wiele grafik powstało dla cesarza Maksymiliana I Habsburga, zwłaszcza w związku z jego wizytą w Norymberdze w 1512 roku. Należy do nich Łuk Triumfalny, inspirowany przez niemiecki humanizm cykl alegoryczny 192 drzeworytów wielkich rozmiarów, tworzony także przez innych artystów, wydany w latach 1517–18. Podobny charakter mają drzeworyty nazywane Triumphzug – Mały wóz triumfalny (około 1518) i Wielki wóz triumfalny (1522), których ideowym inspiratorem był Marx Treitzsaurwein. Z mecenatem cesarskim wiążą się także ilustracje książkowe – współtworzone z innymi artystami rysunki na marginesach dzieła Gebetbuch Kaiser Maximilians I (Godzinki Cesarza Maksymiliana, 1515; egzemplarz w zbiorach Bayerische Staatsbibliothek w Monachium). Ilustracje te łączą w sobie tradycję średniowieczną (drolerie, nacechowane groteską scenki figuralne) z ornamentyką renesansu.
Szczególne znaczenie mają późne miedzioryty Dürera, Melancholia (1514), Rycerz, diabeł i śmierć (1513) i Święty Hieronim w Pracowni (1514). Ujawnia się w nich intelektualna inspiracja humanistyczna, szczególnie etyką Erazma z Rotterdamu. Istotna jest tu strona treściowa i znaczeniowa dzieła, poprzez które Dürer włącza się do kręgu humanistów Niemiec i Niderlandów, tworząc zrywającą z rzemiosłem sztukę intelektu. Z ego samego okresu pochodzi także wiele innych miedziorytów o dużym znaczeniu artystycznym, w tym Święty Hieronim w pustelni (1512), Mąż Boleści (1512), Modlitwa w Ogrójcu (1515), Pejzaż z wielką armatą (1518), a także drzeworyt Nosorożec (1515).
Albrecht Dürer: Malarstwo
Równie wielką sławę zdobył Dürer jako malarz. Także dzisiaj powszechnie uznaje się go za najwybitniejszego malarza renesansu niemieckiego. Cenili go władcy renesansowi, jego mecenasem był cesarz Maksymilian I, obok Tycjana był także malarzem nadwornym malarzem jego następcy, Karola V. Szczególnie znany jest z malarstwa portretowego (w tym autoportrety), tworzył także wielkie malowidła ołtarzowe.
Malarstwo Dürera cechuje nie tylko humanistyczna tendencja intelektualna, ale także dążenie do ścisłego powiązania twórczości z naturą. Sam pisał: “Sztuka tkwi w przyrodzie, kto ją z niej wydrzeć zdoła to ją ma”. Tworzył cechujące się wspaniałą formą artystyczną rysunki z natury. Dbał w nich o szczegóły, dokładnie oddawał formę i piękno kwiatów i zwierząt. W portretach ludzi interesowała go natomiast przede wszystkim indywidualność każdej jednostki. Typowe dla sztuki renesansu dążenie do podkreślenia cech indywidualnych portretowanych osób przejął ze sztuki włoskiej. Wyrazistym przykładem jest tu rysunek Portret matki z 1514 roku. Stanowi on portret starej kobiety o pomarszczonej twarzy, oddanej niezwykle wiernie. Swoje malarstwo portretowe rozwijał we Włoszech – w czasie pobytów w Wenecji rozwijał swoje poczucie koloru. Tam powstała Młoda Wenecjanka (Portret kobiety na tle morza, 1506), portret utrzymany w złocistej tonacji, o miękko modelowanej twarzy.
Szczególne miejsce w twórczości Dürera zajmują autoportrety. Pierwszy z nich malarz stworzył już w Strasburgu w 1493 roku (Luwr, Paryż). Istnieje także wcześniejszy rysunek srebrnym sztyftem, wykonany gdy artysta miał zaledwie 13 lat. Autoportrety, które wprowadził jako nowość w sztuce renesansu Europy Północnej, stanowią typowo renesansową próbę samookreślenia się artysty. Dokumentują one także nowy status społeczny artystów, oderwanie się sztuki od rzemiosła. Po raz pierwszy w dziejach sztuki tak ważne miejsce zajęła malarska autorefleksja. Do najsławniejszych należą autoportrety Dürera z 1498 roku (Prado, Madryt) oraz z 1500 roku (Alte Pinakothek, Monachium). Prócz obrazów istnieje także wiele rysunków i pomniejszych dzieł stanowiących autoportrety artysty. Każdy z wielkich autoportretów prezentuje artystę w odmienny, nowy sposób. Autoportret z 1493 roku, znany jako Autoportret z kwiatem Mikołajka lub Portret artysty trzymającego oset przedstawia artystę jako pana młodego, trzymającego w prawej ręce kwiat uznawany za afrodyzjak. Kwiat stanowi także symbol męki Chrystusa. Frędzle nakrycia głowy nawiązują do obyczaju zawiązywania węzłów przez nowożeńców na znak wierności. Napis na górze obrazu interpretować można jako wyraz poglądu, że podobnie jak małżeństwo geniusz artysty jest przejawem woli Bożej. Podobną ideę rozwija autoportret z 1500 roku (Monachium) przedstawiający artystę jako postać podobną do zwyczajowych wyobrażeń Chrystusa (por. acheiropita). Wyraża on ideę, że sztuka pochodzi pośrednio od samego stwórcy. Widoczne są tu podobieństwa z renesansową teorią sztuki Leonarda da Vinci, w której geniusz artysty jest odpowiednikiem mocy twórczej Demiurga. W ten sposób Dürer wprowadza do kultury północnej Europy nie tylko sztukę, ale także świat idei renesansowych Włoch.
Święto różańcowe (1506), dzieło oparte na schemacie sacra conversazione (1506), pochodzi z okresu włoskiego w twórczości artysty. W tym samym roku powstał Chrystus wśród mędrców żydowskich – obraz ten powstał jako opus quinque dierum, “dzieło namalowane w pięć dni”, stanowi więc popis szybkości pracy artysty, Jednocześnie jest to szczególnie udana próba przeniesienia do malarstwa renesansu północnego typu funkcjonalnego wczesnorenesansowego malarstwa włoskiego, w którym funkcja religijna i kultowa łączy się spójne z funkcją narracyjną.
Duże znaczenie ma także malarstwo religijne Dürera, w tym ołtarzowe. W tym np. Ołtarz Landauera z 1511 roku, ze sceną adoracji Trójcy Świętej, wyróżnia się rozmachem oraz symetrią kompozycyjną. Malarz stworzył wiele wizerunków świętego Hieronima. Szczególne znaczenie ma stworzony w Niderlandach Święty Hieronim w Pracowni, który miał stać się na długo wzorcem wizerunków tworzonych przez malarzy szkoły niderlandzkiej i niemieckiej.
Patronem artysty był cesarz Maksymilian I dla którego, prócz grafik, tworzył także portrety. Mają one charakter reprezentacyjny, nie są (wyjątkowo) podpisane. Istnieją dwie wersje malarskie w technice olejnej z 1519 roku, Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze i w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Zachował się także rysunek z 1518, wykonany w Augsburgu, stanowiący podstawę dla wersji malarskich.
Jeden z ostatnich obrazów artysty, powstałe w 1526 roku dzieło Czterej apostołowie, bywa często uważane za jego najwybitniejszą pracę. Powstało ono na potrzeby ratusza w Norymberdze, obecnie znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium. Malarz wyzbywa się tu sztywnej wirtuozerii widocznej niekiedy we wcześniejszych dziełach, osiągając przestrzenność i prostotę połączone z niezwykłą ekspresją. Składają się na nie dwie dużych rozmiarów tablice przestawiające czterech apostołów – Jana i Piotra oraz Marka i Pawła. Postacie apostołów odpowiadają tu czterem temperamentom (cholerycznemu, melancholicznemu, sangwinicznemu i flegmatycznemu) wyróżnianym w tradycyjnej psychologii. Dzieło nawiązuje także do luterańskiej nauki moralnej.
Terminy kluczowe: Albrecht Durer, Albrecht Duerer.