Alankara

Alankaraalaṅkāra – “figury mowy”, w literaturach indyjskich, szczególnie w literaturze sanskryckiej: zbiór norm poetyckich dotyczących tak warstwy treściowej, jak i formalnej oraz brzmieniowej utworu. Stanowi nie tylko zbiór przepisów stylistycznych, ale przede wszystkim całościową zasadę wyrazu artystycznego, nadającą wypowiedzi literackiej charakter poetycki i ozdobny. Zastosowanie alankary wiąże się z retoryzacją i silną konwencjonalizacją stylistyczną klasycznych literatur indyjskich – konwencjonalizacja taka jest typowa również dla wielu innych dziedzin sztuki indyjskiej, w tym dla tańca i muzyki (raga).


Alankara w poezji i poetyce indyjskiej

Alankara to jedno z głównych pojęć poetyki sanskryckiej, omawiane w wielu w traktatach poetyckich (na przestrzeni wielu stuleci: Bhamaha – VII wiek, Jagannatha Panditaraja [Dźagannatha Panditaradźa] – XVII wiek). Poświęcano mu tak wiele uwagi, że sama poetyka znana była jako “studium alankary”, alankaraśastra.

Normy te obejmują środki stylistyczne o charakterze semantycznym (ozdoby sensu), jak porównanie i metafora – artalankara, oraz sposobów wykorzystania w poezji brzmień słownych, instrumentacji i rytmu (ozdoby formalne) – śabdalankara. Ponadto istnieje jeszcze ubhayalankara (ubhajalankara), łącząca w sobie oba typy. Alankara stanowi więc w dużej mierze klasyfikację środków stylistycznych i figur retorycznych, która jest przy tym bardzo odmienna od znanej od starożytności w kulturze europejskiej.

Jednym z pierwszych kodyfikatorów pojęcia był żyjący w III wieku n.e. poeta Bharata. W traktacie Natjaśastra [traktat o tańcu] wymienia on cztery figury, są to upama (porównanie) dipaka (iluminator), rupaka (metafora) i yamaka (jamaka, powtórzenie sylab).

W rozlicznych innych traktatach dotyczących alankar spotyka się wiele subtelnych dystynkcji i wiele rozmaitych klasyfikacji figur mowy. Bharata, pierwszy piszący o nich autor, wymienia tylko cztery. Visnudharmottara-purana już osiemnaście. Późniejsi autorzy coraz bardziej rozbudowywali ich listę. Bhamaha wymienia 35, Dandin 38, Udbhata 31, Rudrata 68, Vamana 31, Mammata 67, Ruyyaka 79, Vagbhata to 69, Jaydeva 100, Appayya Diksita 124.

Szczególne znaczenie ma traktat Sahityadarpana (Sahitjadarpana), którego autorem był żyjący w XV wieku poeta Viswanatha Kaviraja (Wiśwanatha Kawiradźa). Wylicza on ponad sto rodzajów rozmiatych ozdobników poetyckich, w tym kilkadziesiąt rodzajów porównań i przenośni poetyckich (utpreksa, utpreksza), kilka rodzajów aliteracji (anuprasa) i gier słownych (ślesza).


Tagi
Encyklopedia kultury indyjskiejEncyklopedia literaturyEncyklopedia retoryki

Dodaj komentarz