Akroterion

Akroterion, także akroterium lub naszczytnik – w terminologii sztuk pięknych: dekoracyjny element architektoniczny, wieńczy wierzchołek i boczne narożniki budynku, przede wszystkim frontonu (przyczółka). Najczęściej przybiera formę stylizowanych motywów roślinnych (palmeta, liście akantu, woluta), trójnogu, wazy lub obelisku. Czasem przybiera formy bardziej złożonej dekoracji rzeźbiarskiej w postaci grup figuralnych lub pojedynczych figur, rzadziej w postaci wyobrażeń animalistycznych (lwy, gryfy itp.). Często wspiera się na niewielkiej kamiennej płycie, określanej terminem akroter (niekiedy termin ten używany jest także jako synonim akroterium).


W ogólnym języku greckim słowo ἀκρωτήριον, akroterion, znaczy “skraj czegoś”, “wystający element czegoś”. Forma łacińska słowa to acroterium, spotkać można się też z jej spolszczeniem akroterium. Liczba mnoga słowa w języku polskim to akroteriony, ewentualnie akroteria.

Akroteriony występowały przede wszystkim w architekturze starożytnej – greckiej, etruskiej i rzymskiej; zwłaszcza w budynkach świątyń i innych budynkach monumentalnych. Pojawiały się także poza architekturą, w sztuce sepulkralnej, np. jako ozdobne zwieńczenie stel grobowych, urn i sarkofagów. Wykonywano je najczęściej z marmuru i innych materiałów kamiennych, często także z terakoty lub brązu. Przeważnie były polichromowane. Akroteriony terakotowe występowały w sztuce greckiej wcześniej, niż bardziej efektowne marmurowe, przez które zostały później w zasadzie wyparte. Wiązało się to z faktem, że wykonywano je pierwotnie z tego samego materiału, co dachówki.

Pojawiają się także w architekturze późniejszej, często jako stylizacja antyczna (antykizacja). Obecne są jednak nie tylko w stylizacji i architekturze klasycystycznej, zbliżone formy dekoracji architektonicznej wykształciła też np. architektura gotycka i art déco.


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz