Akcent oksytoniczny
Akcent oksytoniczny, także akcent finalny lub akcent wygłosowy – rodzaj akcentu wyrazowego (stałego), akcent padający na ostatnią sylabę wyrazu (wygłos) lub na ostatnią sylabę zestroju akcentowego.
Wyróżnia się, prócz akcentu wygłosowego, jeszcze trzy inne formy akcentu stałego. Akcent padający na pierwszą sylabę to akcent inicjalny, na przedostatnią – akcent paroksytoniczny (typowy dla języka polskiego), na trzecią sylabę od końca – akcent proparoksytoniczny.
Etymologia: 1) od greckiego przymiotnika ὀξύτονος, oksytonos – “ostro brzmiący”, “przenikliwy”, “śpiewany na wysoki ton”. W języku polskim także pojawia się niekiedy wzorowane na greckim i pochodzącym od niego łacińskim accentus acutus określenie akcent ostry. Od tego samego słowa łacińskiego pochodzi także “akut”. Trzeba jednak zaznaczyć, że w języku greckim słowo to miało całkiem odmienne znaczenie: oznaczało (tłumaczone także jako akcent wysoki) jeden z trzech typów greckiego akcentu w wymowie oraz jego oznaczenie graficzne (np. w wymowie i pisowni wyrazu φίλος). Pozostałe trzy to akcent niski (łaciński gravis, grecki barys) i akcent przeciągły (circumflexus, cyrkumfleks). 2) akcent wygłosowy – wygłos to koniec wyrazu, zwłaszcza jego ostatnia sylaba. Analogicznie akcent inicjalny nazywamy także akcentem nagłosowym.
Akcent na ostatnią sylabę występuje w języku francuskim (gdzie jednak wielką rolę odgrywają w akcentowaniu grupy rytmiczne – tak dużą, że ściśle rozumiany akcent wyrazowy ulega w żywej mowie znacznemu zatarciu: tak więc mówienie o akcentowaniu ostatniej sylaby w wyrazach francuskich jest pewną nieścisłością, a nawet nadużyciem terminologicznym). Także np. w języku tureckim akcent pada z reguły na ostatnią sylabę.
Akcent oksytoniczny w języku polskim
W języku polskim akcent oksytoniczny występuje: 1) W wyrazach jednosylabowych, np. noc, kot, w tym w zestrojach akcentowych z proklityką, typu na skos, do cna. Zestroje takie ułatwiają w poezji polskiej budowanie – poza tym rzadkich, trudnych, obecnych głównie w poezji komicznej – metrum jambicznego i rymów męskich. 2) W skrótowcach powstałych z nazw liter (literowce), np. PKO (wymawiane pekao), ONZ (wymawiane oenzet). Także, rzadziej, w niektórych sylabowcach – Pafawag. 3) W wyrazach i zwrotach obcych, głównie zapożyczonych z języka francuskiego – np. à propos, passe-partout, foyer, vis-a-vis. 4) W rzeczownikach jednosylabowych z cząstkami arcy-, eks-, wice-, np. arcymistrz, eksmąż, wicekról.
Oksytona
Wyrazy, w których akcent pada na ostatnią sylabę, akcentowane oksytonicznie, to oksytona (w liczbie pojedynczej: oskyton, także mniej poprawnie, ale wzorem języków oryginalnych i innych języków europejskich oksytonon).