Afazja

Afazja – częściowe lub całkowite zaburzenie w zdolności posługiwania się językiem. Spowodowane uszkodzeniami określonych okolic mózgu, u osób praworęcznych lewej półkuli, u osób praworęcznych lewej półkuli (głównie na tle urazowym, np. w związku z guzem mózgu, zapaleniem opon mózgowych, wylewem krwi do mózgu; niekiedy także na tle zatruć oraz w przebiegu niektórych chorób, takich jak cukrzyca). Termin obejmuje więc te zaburzenia mowy, które nie wiążą się z defektami samych narządów mowy.


Epizody występowania różnych objawów afazji zdarzają się często także ludziom zdrowym. Najczęściej są to objawy amnestyczne (zapominanie wyrazów) oraz przekręcanie wyrazów. Wiążą się one z przemęczenie, wzburzeniem emocjonalnym lub podeszłym wiekiem.

Afazja jest przedmiotem badań różnych gałęzi nauki – w tym medycyny (psychiatrii, neurologii), językoznawstwa i psychologii. Usuwaniem zaburzeń afatycznych zajmuje się logopedia, a ściślej mówiąc logopedia specjalna, gałąź logopedii stosowanej. Oprócz usuwania samych zaburzeń mowy i nauczania mówienia i rozumienia wypowiedzi mówionych, logopedia zajmuje się także usuwaniem powiązanych zaburzeń głosu oraz trudności w czytaniu, pisaniu i liczeniu. Leczenie jest trudne i długotrwałe, opiera się na kombinacji ćwiczeń logopedycznych z psychologicznymi technikami podtrzymującymi.

Etymologia: z języka greckiego, αφασία, afasia – “milczenie”, “niemota”.

Rodzaje afazji

Główne typy afazji to afazja ruchowa (motoryczna, wyrażeniowa); afazja sensoryczna (czuciowa, percepcyjna) oraz afazja amnestyczna (pamięciowa). Rodzaje te rozróżnia się przede wszystkim w naukach medycznych – fenomenem afazji interesuje się także językoznawstwo, w którym pojawiają się odmienne typologie. W praktyce najczęściej występują jednocześnie objawy mieszane, jednak przy dominacji jednego z typów.

Afazja amnestyczna

Afazja amnestyczna (pamięciowa) polega na trudności w nazywaniu przedmiotów. Chorzy nie nazywają przedmiotów (zapominają wyrazy), ale określają je za pomocą dłuższych wypowiedzi opisowych lub poprzez gestykulację. Zachowują przy tym także możliwość poprawnego wymawiania. Częsta jest także perseweracja artykulacyjna – objaw ten polega na tym, że chory wielokrotnie powtarza ten sam wyraz, odnosząc go jednak do wielu różnych rzeczy, lub nawet zdań.

Afazja motoryczna

Afazja motoryczna (ruchowa, wyrażeniowa) przybiera wiele postaci. Wszystkie przejawiają się jako trudności w wymawianiu, aż po całkowitą utratę zdolności mówienia. Chory zazwyczaj zachowuje zdolność rozumienia mowy innych osób oraz rozumienia tekstów pisanych i czytanych.

Afoniaalalia występuje, kiedy chory nie jest w stanie wymówić żadnych głosek. Anartria (dysartria) występuje, kiedy chory nie jest w stanie wymówić tylko niektórych głosek. Awerbalizm polega na tym, że chory nie jest w stanie łączyć głosek lub sylab w całe wyrazy. Parafazja to sytuacja, w której chory zniekształca wyrazy fonetycznie, zdolność do płynnego mówienia pozostaje jednak zachowana.

Agramatyzm to trudność w łączeniu wyrazów w zdania, wypowiedzenia. Afazja frastyczna to problemy z wypowiadaniem dłuższych, trudniejszych wyrazów lub z tworzeniem dłuższych, bardziej skomplikowanych zdań.

Afazja sensoryczna

Afazja sensoryczna (czuciowa, percepcyjna) to grupa zaburzeń w rozumieniu cudzej mowy. Niemal zawsze towarzyszą jej przy tym jednak również zaburzenia w wypowiadaniu wyrazów i zdań. Zaburzenia te przyjmują postać zniekształceń. Często występuje także paralalia, czyli podstawianie innych wyrazów w miejsce zapomnianych.

Afazja w językoznawstwie: koncepcja Jakobsona

W językoznawstwie stosuje się najszerszej klasyfikację rodzajową afazji, którą stworzył Roman Jakobson. Jakobson wyróżnił dwie zasadnicze odmiany afazji, afazję selekcji i afazję kombinacji. Popularność klasyfikacji afazji Jakobsona w naukach o języku wiąże się z faktem, że odwołuje się ona szerszej niż inne klasyfikacje afazji do aparatu pojęciowego lingwistyki, wyjaśniając analizowane zjawiska poprzez powiązanie ich z kategoriami systemu językowego.

Afazja selekcji (także afazja podobieństwa) to częściowa lub pełna utrata zdolności nazywania przedmiotów. Przez nazywanie przedmiotów rozumie się umiejętność selekcji z zasobu leksykalnego języka słów odnoszących się do odpowiednich przedmiotów. Towarzyszące temu rodzajowi afazji zastępowanie wyrazów innymi, o całkowicie innym znaczeniu, określane jest jako paralalia.

Afazja przyległości (kombinacji) to całkowita lub częściowa utrata zdolności kombinacji elementów językowych w większe całości. Jej główne objawy to agramatyzm, chaotyczny szyk wyrazów, brak spójności tekstu oraz zaburzenia składni (przede wszystkim pomijanie przyimków i zaimków).

Zaburzenia towarzyszące afazji

Afazji towarzyszą często inne zespoły zaburzeń. Agrafia to zaburzenia w pisaniu, całkowita lub częściowa utrata zdolności pisania. Aleksja (także paraleksja) to całkowita lub częsciowa utrata zdolności czytania. Akalkulia to częściowa lub całkowita utrata zdolności liczenia.


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoHumanistyczna encyklopedia nauki

Dodaj komentarz