Adamaszek
Adamaszek – rodzaj tkaniny, najczęściej kosztowna tkanina jedwabna w splocie atłasowym, rzadziej lniana. Charakteryzuje ją jednostronny połysk, monochromatyczność i wzorzystość.
Wyrabia się również adamaszki bawełniane, a nawet wełniane. Współcześnie do wyrobu tkanin zbliżonych do tradycyjnego adamaszku stosuje także jedwabie sztuczne. Zobacz też: aksamit, atłas – także będące tkaninami pochodzenia wschodniego.
Ogólna charakterystyka adamaszku
Adamaszek to tkanina przeważnie gruba, dwustronna, przy czym jedna ze stron jest matowa, a druga połyskująca. Zdarzają się jednak także adamaszki jednostronne. Tkanina ścisła, produkowana z cienkiej przędzy.
Najczęściej tkanina jednobarwna, niekiedy dwubarwna – a przy tym niemal zawsze wzorzysta. Mimo monochromatyczności, kolorystyka adamaszków była zawsze dość zróżnicowana. Niejako klasyczne są adamaszki amarantowe, częste są jednak także złote, niebieskie i zielone. Nazwa tkaniny pochodzi od stolicy Syrii, Damaszku.
Cechuje się matowym wzorem na błyszczącym tle lub odwrotnie, błyszczącym wzorem na matowym tle. Występuje przy tym duża skala wzorów, znaczna rozmaitość wzorów. Wzór ten uzyskuje się poprzez kontrast faktury splotów tkackich (zróżnicowanie pokryć splotu tkackiego lub zastosowanie dwóch różnych splotów), wywołujący kontrast światła i cienia. Dla adamaszku typowa jest także łamana schodkowana linia konturów wzoru, czasem też dekorowane są dodatkowym wątkiem broszowania.
Splot tła atłasowy – satynowy. Sploty osnowowe i wątkowe zmienne, tworzące przy tym szeroką gamę wzorów. Adamaszek to tkanina tkana technologią żakardową: adamaszki w sensie właściwym produkuje się od XIX wieku przy użyciu maszyn żakardowych, które jednak obecnie niemal wyszły z użycia. Odmianą adamaszku jest adamaszek promieniowy – tkanina adamaszkowa tkana splotem atłasowym z różnorodnie ułożonymi pionowymi paskami.
Historycznie zastosowanie adamaszków było bardzo rozległe (zobacz niżej). Współcześnie wykorzystuje się je głównie w produkcji pościeli.
Adamaszek: Historia i etymologia nazwy
Najstarsze adamaszki wytwarzano w Chinach, ojczyźnie tkanin jedwabnych, już w okresie dynastii Han (II wiek p.n.e. – II wiek n.e.). W krajach arabskich, przede wszystkim w Egipcie i Syrii, pojawiły się w VIII wieku. Nazwa polska i w ogóle nazwy europejskie (np. angielska damasc, francuska damas, włoska damasco), podobnie jak określenia fajanse damasceńskie czy stal damasceńska, pochodzi od miasta Damaszek. Do języka polskiego nazwa ta dotarła prawdopodobnie z języka tatarskiego, w tekstach staropolskich występuje ona także w formie jadamaszek.
Do Europy adamaszek dostał się za pośrednictwem arabskim. Produkowano go w Europie od XII wieku, przede wszystkim na terenie Włoch. W XVI i XVII wieku wielkim ośrodkiem produkcji adamaszków lnianych były Flandria i Niderlandy Północne. W XVII i XVIII wieku główne ośrodki produkcji adamaszku znajdowały się na Śląsku i w Saksonii. Od XVIII wieku prócz klasycznych adamaszków jednobarwnych produkować zaczęto także adamaszki dwubarwne i wielokolorowe.
Drogie adamaszki jedwabne używane były jako materia na kosztowne stroje oraz paramenty kościelne (głównie szaty liturgiczne), a także do obijania ścian i mebli, np. jako barokowe draperie. Z tańszych adamaszków lnianych wytarzano głównie bieliznę pościelową (obicia kołder) i bieliznę stołową (obrusy).