Absorpcja morfologiczna

Absorpcja morfologiczna – w terminologii językoznawczej: procesy zachodzące w historii języka, polegające na pełnym lub częściowym wchłonięciu danego morfemu przez morfemy sąsiednie, względnie przyłączeniu jednego morfemu do drugiego. Powoduje przesunięcie granicy pomiędzy morfemem a podstawą słowotwórczą, co określane jest jako perintegracja. Inaczej mówiąc: przemieszczenie granicy między morfemami, na skutek którego powstaje nowa jednostka morfologiczna. Jednostka ta poszerzona jest o część, która pierwotnie przynależała do sąsiedniego morfemu lub ciągu morfemów.

Zobacz też: absorpcja w znaczeniu chemicznym i ogólnojęzykowym.

Perintegracja to przesunięcie granicy międzymorfemowej w wyrazie. Zbliżony charakter ma także superpozycja, czyli nakładanie się morfemów. Perintegracja dokonuje się tutaj w taki sposób, że ta część podstawy słowotwórczej, która sąsiaduje z formantem, zaczyna być traktowana tak, jakby wchodziła w skład formantu. W rezultacie powstaje osobny, nowy formant słowotwórczy, o złożonej budowie morfemowej.

Absorpcja morfologiczna: przykłady

W języku polskim przykładem absorpcji morfologicznej mogą być formy zaimka osobowego on typu niego, niemu, nim, nich, nimi. Formy te stanowią efekt absorpcji morfologicznej, która zaszła w pewnych prasłowiańskich wyrażeniach przyimkowych (doszło więc tu wchłonięcia części przyimka przez formy typu jemu).

We współczesnym języku polskim przykładem może być formant -ijski, stanowiący efekt absorpcji elementu -ij/-yj, który w słowach takich jak “rosyjski” należał pierwotnie do podstawy słowotwórczej.

Przykładem absorpcji morfologicznej może być także wyraz bóstwo, powstały z dawnego bóżstwo.

Uwagi językowe

Etymologia: od łacińskiego rzeczownika absorptio, “wchłanianie”, oraz terminu “morfologia” (dział nauki o języku opisujący budowę wyrazów oraz zasady ich odmiany, a więc obejmujący słowotwórstwo i fleksję).