Absolut: filozofia współczesna

Główny artykuł: Absolut.

Absolut w filozofii współczesnej – silnie obecna w filozofii idealizmu niemieckiego problematyka Absolutu w filozofii współczesnej straciła na znaczeniu: wiele kierunków filozoficznych współczesności nie włącza Absolutu do swojej aparatury pojęciowej. Wyjątkiem są z jednej strony pewne kierunki filozoficzne o nastawieniu mistycznym i irracjonalistycznym, w których Absolut uznawany jest za poznawalny na podstawie doświadczenia subiektywnego, z drugiej kierunki filozoficzne odwołujące się do filozofii dawniejszej, np. arystotelesowsko-tomistycznej (“filozofia klasyczna”), a także myśl niektórych filozofów przyrody.

W filozofii XIX wieku

W filozofii XIX wieku dominował wywodzący się z oświeceniowego deizmu agnostycyzm w odniesieniu do pojęcia Absolutu czy też Boga religii. Agnostycyzm taki reprezentowali np. John Stuart Mill, Herbert Spencer, Émile Littré czy Émile Durkheim. Pozytywizm, scjentyzm i socjologizm reprezentowany przez tę grupę myślicieli zakładały, że filozofia powinna stanowić dopełnienie nauk szczegółowych, nie autonomiczne narzędzie służące wyjaśnianiu ogólnej struktury bytowej rzeczywistości. Także w kierunkach filozoficznych o nastawieniu scjentystycznym pojęcie Absolutu niekiedy jednak występowało. Ernest Renan i  Hippolyte Taine rozumieli Absolut jako abstrakcyjne ujęcie praw rządzących światem, względnie jako ogół owych praw.

Irracjonalizm, fenomenologia, intuicjonizm, egzystencjalizm

Kierunki filozoficzne o nastawieniu irracjonalistycznym interesowały się bardziej zagadnieniem poznania Absolutu i dochodzenia do niego, niż jego naturą. Poznanie Absolutu ma charakter subiektywny, a wręcz osobisty, jest sprawą uczuć i wiary. Na gruncie intuicjonizmu (Henri Bergson, Maurice Blondel) do Absolutu dochodzi się poprzez poznanie o charakterze intuicji. Podobny pogląd widzieć można u wielu filozofów słabiej związanych z intuicjonizem, u których zresztą intuicja ta jest dość rozmaicie rozumiana. Michele Federico Sciacca rozumie ją jako intuicję ontologiczną, Henri de Lubac jako ludzką zdolność afirmacji Boga w oparciu o istniejącą w człowieku jego pierwotną, nieokreśloną koncepcję Boga, Johannes Hessen na tle swojej interpretacji myśli św. Augustyna z Hippony jako intuicję totalitarną, Henry Duméry jako redukcję intuicyjną (jest to rodzaj redukcji ejdetycznej dochodzącej do istoty, Wesensschau, religii).

Pojęcie Absolutu obecne jest także w myśli głównych reprezentantów fenomenologii. U Edmunda Husserla pojęcie Absolutu wiąże się z teleologicznym charakterem procesu konstytucji. Roman Ingarden rozumie Absolut jako jeden ze sposobów istnienia, mianowicie byt pierwotny, aczasowy i stanowiący ewentualną rację faktyczności świata.

W egzystencjalizmie o przyjęciu, afirmacji, lub odrzuceniu pojęcia Absolutu decydują elementy pozaracjonalne, “skłonności serca”. Jean-Paul Sartre uważał, że afirmowanie Absolutu stanowi odrzucenie człowieka jako źródła wartości. Samo istnienie Absolutu musi stać w sprzeczności z nieograniczoną wolnością człowieka.

Absolut odrzuca także praksizm, postawa postulująca narzucenie myśli filozoficznej ograniczeń typu aktywistycznego. Filozofia praksistyczna odrzuca Absolut, uznając to pojęcie jako sprzeczne lub przynajmniej szkodliwe w osiąganiu zamierzonych wartości. Jako kryterium istnienia poszczególnych bytów lub jako kryterium prawdy przyjmowana jest tu więc korzyść.

W filozofii drugiej połowy XX wieku Absolut i bliskie mu pojęcie Logosu zostały poddane krytyce w obrębie postmodernizmu i dekonstrukcjonizmu. Czynił tak zwłaszcza Jacques Derrida, który w kulturze europejskiej dostrzega logocentryzm,

Racjonalizm: Absolut w filozofii przyrody i w filozofii klasycznej

Wielu filozofów o nastawieniu racjonalistycznym łączy problematykę Absolutu z filozoficzną, najbardziej ogólną problematyką nauk szczegółowych (przyrodniczych). Do filozofów rozważających poznanie Absolutu w związku z poznaniem przyrody należeli np. fizyk i filozof Edmund Whittaker, Pierre Teilhard de Chardin czy Claude Tresmontant.

Do innego prądu filozofii racjonalistycznej, w którym obecne i afirmowane jest pojęcie Absolutu, przynależą filozofowie posługujący się tzw. metodą transcendentalną. Pozostają oni pod wpływem myśli Josepha Maréchala. Poznanie Absolutu za pomocą metody transcendentalnej postulują m.in. Karl Rahner, Franz Grégoire, Johannes Baptist Lotz, Emerich Coreth.

Stosunkowo najszerzej obecne w filozofii współczesnej pojęcie Absolutu obecne jest na gruncie “filozofii klasycznej”, głównie w różnych nurtach tomizmu. Do pojęcia Absolutu dochodzi się tu za pomocą metod filozofii bytu. polegających na analizie bytów danych w poznaniu zmysłowym, która zmierza do odczytania ich struktury wewnętrznej oraz wyjaśnienia faktu ich istnienia. Analiza metafizyczna bierze pod uwagę akt istnienia bytu, akt treści bytu czy też akt działania bytu, których według zwolenników tej metody nie sposób wytłumaczyć odwołując się jedynie do ich wewnętrznej struktury. Ich pełne wyjaśnienie wymaga odwołania się do pojęcia Czystego Aktu, który to jako jedyne może wyjaśnić pluralizm bytowy. Absolut w tego rodzaju nurtach filozoficznych rozumiany jest jako byt nieograniczony, niezmienny, doskonały, niematerialny, niezłożony – jedynie na mocy swojej własnej istoty. Jest on więc tu tożsamy denotacyjnie z Bogiem chrześcijańskim.