Absolut: filozofia nowożytna
Główny artykuł: Absolut.
Absolut w filozofii nowożytnej – termin “Absolut” pojawia się w filozofii u schyłku średniowiecza, szczególnie u Mikołaja z Kuzy, myśliciela przełomu średniowiecza i nowożytności. Szeroko rozpowszechnił się jednak dopiero w kulturze intelektualnej oświecenia (zwłaszcza dzięki Wolterowi), co pozostawało w związku z panującymi w niej prądami deistycznymi.
Racjonalizm nowożytny i oświecenie
W myśli Kartezjusza Absolut jest przyczyną, stwórcą oraz zasadą świata. Droga, którą w swojej filozofii Kartezjusz dochodzi do pojęcia Absolutu, uznana być może za wersję ontologicznego dowodu na istnienie Boga. Do poznania absolutu nie dochodzi się dyskursywnie wychodząc od poznania rzeczywistości, ale za pomocą eksplikacji istniejącej w umyśle idei Absolutu. W filozofii Nicolasa Malebranche’a Bóg, byt nieskończenie doskonały, poznaje wszystkie poszczególne byty za pomocą własnego doskonale prostego “bytu absolutnego”: w swojej substancji poznaje istoty oraz wszelkie możliwe działania wszystkich innych bytów. Kluczową ideą filozoficzną Malebranche’a jest okazjonalizm, według którego byty stworzone są jedynie okazją działania Absolutu. Baruch Spinoza pojmuje Absolut panteistycznie. Jest on nie stworzoną (będącą causa sui), nieskończoną substancją rozciągłą (o charakterze przestrzennym), o nieskończonej liczbie atrybutów, z których umysłowi ludzkiemu dostępne są myśl i rozciągłość. W filozofii Leibniza rozumiany jako centralna monada Absolut ujęty jest w metaforę “zegarmistrza”, koniecznego do działania “zegara” świata. Postawę sceptycką, zapowiadającą już myśl oświeceniową, zajmował Thomas Hobbes, według którego Absolut nie może stanowić przedmiotu filozofii, gdyż nie jest poznawalny ani na drodze rozumowania, ani analizy intelektualnej.
Typowym przedstawicielem podejścia do zagadnienia Absolutu w myśli oświeceniowej był David Hume, którego negacja możliwości poznania Absolutu opiera się na przeprowadzonej przez niego krytyce metafizycznej zasady przyczynowości. Także w filozofii Kanta Absolut nie może stanowić przedmiotu poznania filozoficznego, gdyż możliwość taką wyklucza cała kantowska epistemologia. Absolut stanowi jednak w filozofii Kanta ideę unifikującą w dialektyce transcendentalnej oraz uzasadniający moralność postulat rozumu praktycznego.
Absolut w filozofii idealistycznej
W filozofii idealizmu klasycznego zagadnienie Absolutu stało się ponownie jednym z centralnych zagadnień filozoficznych, nabierając wręcz większego znaczenia niż kiedykolwiek wcześniej i później, stanowiąc zwornik idealistycznych systemów filozoficznych. Na gruncie idealizmu Absolut jest jednak czymś zasadniczo odmiennym, aniżeli Bóg religii. Głównymi reprezentantami tego nurtu filozoficznego byli Fichte, Schelling i Hegel. Dla Fichtego Absolut rozumiany jako najwyższa zasada to pojęcie absolutnej podmiotowości. W (przechodzącej wiele bardzo odmiennych faz rozwojowych: tu przedstawiamy wybrane zagadnienia) myśli Schellinga Absolut to nieskończony i wieczny rozum obiektywny, w którym ego (to, co świadome) i non-ego (to, co nieświadome) są tożsame. Dla filozofii Hegla charakterystyczne, a także nowe na tle dotychczasowej problematyki jest to, że Absolut jest czymś przechodzącym rozwój. Rozwój ten ma charakter dialektyczny: przebiega od idei (byt w sobie) poprzez przyrodę (byt wyalienowany, byt dla siebie) do człowieka (byt w sobie i dla siebie). Właśnie w człowieku Absolut ujawnia się jako byt w sobie i dla siebie w najwyższym przejawie Ducha, którym jest filozofia. Heglowska koncepcja Absolutu wywarła znaczny wpływ na literaturę i refleksję nad literaturą w okresie romantyzmu – por. Absolut a literatura.
Absolut w myśli drugiej połowy XIX wieku
Myśl drugiej połowy XIX wieku, mimo przede wszystkim pozytywistycznego charakteru, nie rezygnowała z pojęcia Absolutu. Hippolyte Taine uznawał Absolut za abstrakcyjne ujęcie wszelkich praw rządzących światem. Podobnie Ernest Renan utożsamiał Absolut z ogółem praw rządzących całą rzeczywistością.