Ablativus separationis

Ablativus separationis, ablatvus separativus, także ablativus właściwy – dosłownie “ablatyw rozłączenia” (porównaj główny artykuł: Ablativus). Odmiana funkcjonalna (tzw. odmianka) ablatywu, jednego z przypadków gramatycznych w języku łacińskim. W odróżnieniu od innych funkcji (stanowiących przeważnie pozostałości narzędnika, który zanikł w łacinie), jest to funkcja prymarna (funkcja definicyjna) tego przypadka: istnieją jednak przy tym jeszcze dwie inne odmiany ablatywu właściwego, ablativus originis i ablativus comparationis. Wystąpić może w łacinie bez przyimka lub z przyimkiem a, de lub ex. Pełni funkcję okolicznika lub dopełnienia. “Odpowiada na pytania” skąd?, od kogo?, od czego?, z kogo?, z czego?.

Ablativus separationis jako okolicznik

Ablativus separationis występuje jako okolicznik:

1.  Bez przyimka: przy nazwach miast (tzw. składnia nazw miast), przy nazwach małych wysp oraz w pewnych zwrotach. Odpowiada na pytanie skąd? Przykłady: a) Miasta – Roma (z Rzymu), Athenis (z Aten), Corintho (z Koryntu), Carthagine (z Kartaginy), Neapoli (z Neapolu). b) Małe wyspy – Delo (z Delos). c) Zwroty – domo (z domu), rure (ze wsi).

2. Z przyimkami a, de i ex jako dopełnienie wskazuje na miejsce, od którego coś się oddala lub moment czasowy, od którego zaczyna się pewna czynność. Przykłady: a) Miejsce, od którego coś się oddala – a flumine (od rzeki), de caelo (z nieba), ex urbe (z miasta). b) Chwila, od której rozpoczyna się czynność: a puero (od dzieciństwa), ex eo die (od tego dnia).

Ablativus separationis jako dopełnienie

1. Bez przyimka występuje po grupach czasowników znaczących: a) pozbawiam – privo, orbo, spolio, exuo, nudo; b) nie mam i jestem wolny od – careo, vaco; potrzebuję – egeo, indigeo.

2. Z przyimkiem a, de i ex lub bez przyimka występuje po pewnych grupach czasowników lub przymiotników. a) Czasowniki: libero, solvo, absolvo, levo – uwalniam; pello, depello, expello, exturbo – wypędzam; arceo, prohibeo – wstrzymuję; abstineo – trzymam się z dala, wstrzymuję się; moveo, amoveo – usuwam. b) Przymiotniki – liber, vaccus – wolny; orbus, nudus – pozbawiony, ogołocony.

Także c) przy rzeczownikach oznaczających osoby (“od kogoś”) – najczęściej z przyimkiem a.

3. Z przyimkiem a, de i ex po czasownikach złożonych z przedrostkami ab-, dis– oraz se-. Przykłady: abesse – być oddalonym, dissentire – nie zgadzać się, differe – różnić się, separare, seiungere – oddzielać.

Przykłady w zdaniach. Ablativus separationis w innych językach

Cassander Macedonia pulsus est – “Kassander został wypędzony z Macedonii”.

Haec a custodiis loca vacabant – “Miejsca te były wolne od straży”.

Ze względu na prymarność funkcjonalną, ablativus separationis występuje także w innych językach, np. w językach ugrofińskich. Przykłady:

Język węgierski: A Színháztól jössz? – “Idziesz z teatru?

Język fiński: He tulivat meiltä – “Idą z naszego domu”, “Idą od nas”.