Abaton

Abaton – w starożytnej Grecji określenie miejsc niedostępnych dla wszystkich ludzi, głównie miejsc o charakterze sakralnym. Nazywano tak np. okręgi sakralne lub części świątyń dostępne tylko dla kapłanów.

Etymologia: w języku greckim słowo ἄβατον stanowi znominaliozowane neutrum przymiotnika ἄβατος – “niedostępny”, “taki, do którego nie można wejść”. Przymiotnik pochodzi natomiast od czasownika βαίνω, “baino” – “chodzić”, “wchodzić” – złożonego z alfa privativum.

Abaton w architekturze i religii starożytnej Grecji

Miejsce, do którego dostęp ograniczony jest dla osób postronnych, zwłaszcza w odniesieniu do pomieszczeń lub wyróżnionych obszarów w obrębie sanktuariów. Rzadziej określano tak całe okręgi święte, jak Akropol w Atenach czy też jedną z wysp na Nilu, na której przechowywano kości Ozyrysa, a do której dostęp mieli jedynie kapłani. Wyspa ta, położona blisko wyspy File, nazywana była także “Abatos”. Wymieniają ją Seneka i Lukan.

Słowo to pojawia się często na inskrypcjach odnajdywanych w Epidauros, gdzie znajdowała się świątynia boga zdrowia Asklepiosa. Przybywający do niej mieli w sposób cudowny odzyskiwać zdrowie. Jako “Abaton” określano w tej świątyni samo miejsce, gdzie pielgrzymi oczekiwali na uzdrowienie. Przynależała do niego prawdopodobnie duża stoa położona na północ od świątyni. Chorzy oczekując tam doświadczać mieli zsyłanych przez boga-lekarza wizji sennych, i to przede wszystkim owe wizje miały charakter terapeutyczny. Szerszej opisuje go, a także starszy abaton w Epidauros, Princeton Encyclopedia of Classical Sites.

Bliskim synonimem jest adyton (“miejsce, do którego nie można wejść”), słowo to jednak odnosi się raczej do wyroczni, zwłaszcza miejsca, w którym przebywała wyrocznia Apollina w Delfach. Zbliżony charakter ma także termin opisthodomos (opistodomos), którym określać można tylne, niedostępne pomieszczenie świątyni.

Według Witruwiusza Artemizja, żona Mauzolosa, władczyni Karii, po zdobyciu władzy nad wyspą Rodos wzniosła na niej pomnik upamiętniający to wydarzenie. Po odzyskaniu wolności mieszkańcy Rodos zabronili wstępu do tego miejsca – dlatego też w późniejszych czasach nazywano określano je jako “abaton”.

Thomas Bulfinch

Także wyobrażone miasto wyobrażone przez Thomasa Bulfincha w jego fikcyjnej mitologii (1881). Było to miejsce niedostępne podróżnikom, z których jednak niektórzy widzieli go daleko na horyzoncie, rozmaicie i sprzecznie przy tym opisując. Sam Bulfinch widzieć miał je w czasie podróży do Szkocji, między Glasgow a Troon.