A capite

A capite [wymowa uproszczona: a kapite] – wyrażenie pochodzące z języka łacińskiego: od nowego akapitu, od nowego ustępu, także (pierwotnie) od nowego rozdziału. Synonimem jest wyrażenie “a linea” (“od linii”).

Zobacz też osobny artykuł: Akapit.

Łacińskie słowo caput (genetivus capitis) znaczy “głowa”, ale także “rozdział”. Tu, w formie capite, występuje w ablatywie, specyficznym dla łaciny przypadku gramatycznym, który w pewnym zakresie jest odpowiednikiem polskiego narzędnika – w połączeniu z przyimkiem a.  Od całego wyrażenia pochodzi polskie słowo “akapit”,  którego odpowiedniki nie występują poza tym w językach obcych (np. angielskie paragraph, niemieckie Absatz, francuskie paragraphe). Według Encyklopedii staropolskiej Zygmunta Glogera wyraz miał w dawnej polszczyźnie także formę “acapite”.

Podobnie łacińska sentencja a capite ad calcem – dosłownie “od głowy do obuwia”, przenośnie “całkiem”, “w całości”. Odpowiednik polskiego przysłowia “od stóp do głów”.

Istnieje także polski film animowany o tym tytule z 1988 roku.

Źródła:

• Kazimierz Jurkowski, Marian Polański, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, 1993.
• Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych.